Η αποπολιτικοποίηση είναι πολιτική επιλογή, του Γιάννου Κατσουρίδη
Η στάση ολόκληρου του ευρωενωσιακού (και ατλαντικού) θεσμικού οικοδομήματος έναντι της Ελλάδας, ολόκληρη την τελευταία περίοδο και ανεξαρτήτως των σφαλμάτων, αυταπατών, ή και σκοπιμοτήτων της νέας ελληνικής κυβέρνησης, φανερώνει ένα τεράστιο βαθμό κοινωνικής αναλγησίας, πολιτικού αυταρχισμού και ελλείμματος κάθε έννοιας δημοκρατίας και σεβασμού στην λαϊκή κυριαρχία. Συμπεριφορές, οι οποίες αποτελούν μια απότομη(;) διάψευση των προσδοκιών που κτίστηκαν για δεκαετίες στους ευρωπαϊκούς λαούς.
Αυτά τα φαινόμενα, δυστυχώς, όπως αποκαλύπτεται ολοένα και πιο καθαρά, δεν είναι συγκυριακά, αλλά είναι εγγενή στον όλο τρόπο δόμησης και λειτουργίας αυτού που ονομάζεται ΕΕ. Συμπεριφορές τις οποίες βιώσαμε πριν από δύο χρόνια και ως Κύπρος.
Η ΕΕ αφίσταται συνεχώς και περισσότερο από ένα μεγάλο μέρος της ευρωπαϊκής κληρονομιάς. Για πολλούς υφίσταται ένας διαχωρισμός μεταξύ της Ευρώπης ως έννοια, και όχι ως γεωγραφία, από την υπαρκτή ΕΕ. Τα ευρωενωσιακό οικοδόμημα γίνεται ολοένα και περισσότερο κατανοητό ως ένα οικοδόμημα, στο οποίο η λογοδοσία και ο λαϊκός έλεγχος αποφεύγονται όπως ο διάβολος αποφεύγει το λιβάνι. Ένα οικοδόμημα στο οποίο ο πλούτος αβγατίζει και η φτώχεια και η ανασφάλεια πολλαπλασιάζονται.
Ένα οικοδόμημα, το οποίο όπως ο μεγάλος πολιτικός επιστήμονας Peter Mair (Ruling the Void, 2013) σημείωνε: «οικοδομήθηκε ως μια προστατευόμενη σφαίρα, ασφαλής από κάθε αίτημα του λαού και των εκπροσώπων του». Η οικοδόμηση και ο τρόπος λειτουργίας της ΕΕ, έτσι, συνδέεται άμεσα και αναπόφευκτα με το ζήτημα της δημοκρατίας, ιδιαίτερα στην εποχή του υποτιθέμενου (νεο)φιλελεύθερου θριάμβου.
Η αλλαγή που συντελέστηκε το 1990 με το τέλος του ψυχρού πολέμου άλλαξε και τη νοηματοδότηση της δημοκρατίας. Πολλοί θεωρητικοί και σχολιαστές άρχισαν αργά, αλλά σταθερά να υποβαθμίζουν τη σημαντικότητα της λαϊκής ψήφου/εντολής ως προσδιοριστικό στοιχείο της δημοκρατίας και άρχισαν να την συνδέουν με τις έννοιες του ορθολογισμού και της τεχνοκρατικής διαδικασίας λήψης αποφάσεων. Η λογική του (εξωφρενικού) επιχειρήματος είναι απλή: εμείς ξέρουμε πολύ καλύτερα από εσάς ποιο είναι το συμφέρον σας! Αναπτύσσεται, δηλαδή, μια έννοια δημοκρατίας η οποία απογυμνώνεται σταθερά από το λαϊκό της στοιχείο.
Αυτή η προσπάθεια υποβοηθείται από την αδιαφορία των πολιτών και την απομάκρυνση τους από την πολιτική διαδικασία. Η συζήτηση καταλήγει να είναι περισσότερο προσπάθεια επανακαθορισμού του περιεχομένου της δημοκρατίας με τρόπο ώστε να ανταποκριθεί/συμβιβαστεί με την απόσυρση των πολιτών. Να αποσυνδεθεί, δηλαδή, από το λαϊκό της στοιχείο. Μια δημοκρατία χωρίς τον δήμο.
Αυτό αντικατοπτρίζεται και στην κυρίαρχη αντίληψη περί δημοκρατίας που υιοθέτησαν τα τελευταία χρόνια σημαντικά τμήματα της πολιτικής, οικονομικής και ακαδημαϊκής ελίτ. Για παράδειγμα, σημαντικό κομμάτι της διεθνούς βιβλιογραφίας που σχετίζεται με την έννοια της «καλής» διακυβέρνησης (good governance) στη σύγχρονη εποχή, θεωρεί ότι η επιβεβλημένη δημοκρατική εξίσωση, πλέον, είναι: Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις + Δικαστές = Δημοκρατία.
Μέσα στην ΕΕ οι μεταρρυθμίσεις αποσκοπούν ολοένα και περισσότερο στην υποβάθμιση του λαϊκού πυλώνα της δημοκρατίας. Συνειδητά επιλέγηκε από τους πρωτεργάτες της διαδικασίας ευρωπαϊκής ενοποίησης, τα κυρίαρχα δηλαδή κόμματα της δεξιάς και της σοσιαλδημοκρατίας, αλλά και τους μεγάλους επιχειρηματικούς ομίλους, μια διαδικασία αποπολιτικοποίησης των ουσιαστικών πτυχών της διαδικασίας ευρωπαϊκής ενοποίησης. Η μέθοδος δια του οποίου αυτό επιτεύχθηκε ήταν η αναγωγή τους ως δήθεν τεχνοκρατικά, ώστε να αποφεύγεται η πολιτικοποίηση τους και εν τέλει -και καθοριστικά-, η σύγκρουση για αυτά τα ζητήματα.
Ο Alan Blinder, υψηλόβαθμο στέλεχος της Αμερικάνικης Ομοσπονδιακής Τράπεζας, ήδη από το 1997, εισηγήθηκε την επέκταση του μοντέλου των ανεξάρτητων θεσμών και οργανισμών και σε άλλους σημαντικούς τομείς πολιτικής: π.χ. υγεία, κράτος πρόνοιας. Με αυτό τον τρόπο θα περνούσαν από τα χέρια των πολιτικών και των κομμάτων, και εμμέσως του λαού, στα χέρια ειδικών/εμπειρογνωμόνων που λογοδοτούν μόνο στον εαυτό τους και σε αυτούς που τους εργοδοτούν. Εισήγηση που βαθμηδόν εφαρμόζεται παντού.
Με αυτόν τον τρόπο, οι «θεσμοί», «εκπαιδεύουν» τους πολίτες να ζουν με την απουσία αποτελεσματικής και ουσιαστικής συμμετοχικής δημοκρατίας.
* Επιστημονικός Διευθυντής Ινστιτούτου Ερευνών Προμηθέας
