Από τη χειρωνακτική εργασία στην εξειδίκευση και την ακαδημαϊκή γνώση – Πώς επηρεάζονται οι νέες γενιές εργαζομένων, Του Κώστα Κωνσταντίνου*

Από τη χειρωνακτική εργασία στην εξειδίκευση και την ακαδημαϊκή γνώση – Πώς επηρεάζονται οι νέες γενιές εργαζομένων

Του Κώστα Κωνσταντίνου*

 

Η ραγδαία αύξηση του αυτοματισμού και της τεχνολογικής καινοτομίας στους περισσότερους τομείς της οικονομίας μεταμορφώνει ριζικά τον τρόπο που εργαζόμαστε. Οι τομείς της χειρωνακτικής εργασίας, και οι παραδοσιακές μορφές απασχόλησης υποχωρούν, καθώς αντικαθίστανται από μηχανές, λογισμικά και αυτοματοποιημένα συστήματα. Το αποτέλεσμα; Η ίδια η φύση της εργασίας μετατοπίζεται προς εξειδικευμένες θέσεις που απαιτούν υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης.

Στις προηγούμενες δεκαετίες, η πλειοψηφία του πληθυσμού αρκούνταν στη βασική ή δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Τα πανεπιστήμια ήταν προσβάσιμα μόνο σε μειοψηφίες. Αν γυρίσουμε ακόμα πιο πίσω, στον προηγούμενο αιώνα, ο μέσος κύπριος ενδεχομένως να μην ολοκλήρωνε καν τη σχολική του εκπαίδευση. Σήμερα, η πλειοψηφία των νέων εργαζομένων διαθέτει πτυχία και μεταπτυχιακά, γεγονός που αντικατοπτρίζει την αυξημένη πολυπλοκότητα των επαγγελμάτων.

Η τεχνολογική πρόοδος δεν σταματά εκεί. Μέσω της πληροφορικής, η γνώση είναι προσβάσιμη παγκοσμίως και σε πολλαπλές γλώσσες, κάτι που ενισχύει την ταχύτητα με την οποία εξελίσσεται η επιστήμη και η καινοτομία. Ωστόσο, αυτή η εξέλιξη συνεπάγεται ότι οι νέοι, ορθώς αφιερώνουν περισσότερα χρόνια σε σπουδές, καθυστερώντας την είσοδό τους στην αγορά εργασίας. Κατά συνέπεια, η επαγγελματική τους ανέλιξη πραγματοποιείται με αργούς ρυθμούς, ενώ η οικονομική τους ανεξαρτησία και η δημιουργία οικογένειας καθίστανται πιο δύσκολες.

Παράλληλα, στο πλαίσιο του καπιταλιστικού συστήματος, η εργασία αντιμετωπίζεται κυρίως ως μέσο παραγωγής κέρδους και όχι ως ανθρώπινη δραστηριότητα με αξία από μόνη της. Οι άνθρωποι αναγκάζονται να εργάζονται όλο και περισσότερες ώρες, για να ανταπεξέλθουν στο διαρκώς αυξανόμενο κόστος ζωής. Αν και η τεχνολογία θα μπορούσε να ελαφρύνει το βάρος της καθημερινής εργασίας, πρακτικά γίνεται το αντίθετο. Οι εργαζόμενοι αφιερώνουν τον περισσότερο χρόνο της ημέρας τους στη δουλειά, θυσιάζοντας την προσωπική τους ζωή και την υγεία τους, χωρίς να απολαμβάνουν ανάλογες απολαβές ή σταθερότητα.

Πιο συγκεκριμένα, τον προηγούμενο αιώνα η οικογενειακή ζωή στηριζόταν σε ένα μοντέλο όπου ο άνδρας εργαζόταν οκτάωρο και η γυναίκα αναλάμβανε τα οικιακά. Σήμερα, μετά την ένταξη και της γυναίκας στην εργασία (μια θεμελιώδης κατάκτηση του γυναικείου κινήματος) αυξήθηκαν οι εργαζόμενοι που συμμετέχουν στην παραγωγή. Ωστόσο, τότε με έναν μισθό μπορούσε να συντηρηθεί μια ολόκληρη οικογένεια ενώ σήμερα, ακόμα και με δύο μισθούς, σε πιο εξειδικευμένα επαγγέλματα, ένα νέο ζευγάρι δυσκολεύεται να ανταποκριθεί στο κόστος ζωής, παρά την αύξηση των εργαλείων και των ευκολιών που προσφέρει ο αυτοματισμός.

Εν τέλει, ο αυτοματισμός και η τεχνολογία μπορεί να απλοποιούν συγκεκριμένες εργασίες, αλλά φέρνουν μαζί τους ένα πιο απαιτητικό και πιεστικό εργασιακό περιβάλλον. Οι νέοι καλούνται να είναι περισσότερο καταρτισμένοι, πιο ευέλικτοι και διαρκώς εκπαιδευμένοι, προκειμένου να ανταποκριθούν στις ανάγκες μιας αγοράς που αλλάζει συνεχώς – και ενός συστήματος που τοποθετεί το κέρδος πάνω από την ποιότητα ζωής.

Για να αντιμετωπιστούν τα παραπάνω προβλήματα, απαιτούνται πολιτικές εξυγίανσης σε πολλά επίπεδα. Πρώτον, η ενίσχυση της δημόσιας και δωρεάν εκπαίδευσης, συμπεριλαμβανομένης της δια βίου μάθησης, θα μπορούσε να διασφαλίσει ισότιμη πρόσβαση στις ευκαιρίες που δημιουργεί η νέα οικονομία. Παράλληλα, η υιοθέτηση πολιτικών για μείωση του ωραρίου εργασίας χωρίς μείωση αποδοχών – όπως η τετραήμερη εργασία – μπορεί να προσφέρει ουσιαστική ανακούφιση στους εργαζομένους. Επιπλέον, η εφαρμογή μέτρων κοινωνικής προστασίας, θα μπορούσε να θωρακίσει τα πιο ευάλωτα κοινωνικά στρώματα απέναντι στις πιέσεις της αγοράς. Τέλος, η φορολόγηση της υπερβολικής τεχνολογικής κερδοφορίας και η επανεπένδυση των εσόδων σε κοινωνικές υποδομές θα μπορούσε να αποτελέσει εργαλείο αναδιανομής και δικαιότερης ανάπτυξης. Μόνο μέσα από τέτοιες παρεμβάσεις μπορεί να διασφαλιστεί ένα βιώσιμο μέλλον, όπου η πρόοδος θα υπηρετεί τον άνθρωπο και όχι το αντίστροφο. Συμπερασματικά, η τεχνολογική ανάπτυξη δεν πρέπει να χρησιμοποιείται αποκλειστικά για την αύξηση της παραγωγικότητας, αλλά πρέπει να αποβαρύνει εργαζομένους – μια αντίφαση που βρίσκουμε στον καπιταλισμό και είναι σύμφυτη μαζί του.

* Μέλος ΚΟΒ Αθήνας