Κυπριακή Οικονομία-Νέες πραγματικότητες, δυνατότητες και προοπτικές | Ομιλία Χάρη Πολυκάρπου, Επικεφαλής του Τομέα Οικονομίας του ΑΚΕΛ, στο Φόρουμ Οικονομίας που πραγματοποιεί το ΑΚΕΛ
Τρίτη 31 Οκτωβρίου 2023, Συνεδριακό Κέντρο
Κυρίες και Κύριοι,
Καταρχήν να σας καλωσορίσω και να σας ευχαριστήσω που είσαστε εδώ.
Γνωρίζω ότι ο χρόνος σας είναι πολύτιμος και για αυτό η παρουσία σας υπογραμμίζει την αξία και τη σημασία του σημερινού Οικονομικού Φόρουμ.
Στόχος μας μέσα από τη διοργάνωση αυτού του Οικονομικού Φόρουμ δεν ήταν να διοργανώσουμε μια κλειστή εσωτερική συζήτηση αλλά αντίθετα θέλαμε να φέρουμε ανθρώπους από όλο το φάσμα της οικονομίας για να αξιολογήσουμε την πορεία της Κυπριακής οικονομίας, να θέσουμε προβληματισμούς, να βάλουμε υπό τη βάσανο της συλλογικής σοφίας προτάσεις και εισηγήσεις.
Απόλυτος γνώμονας μας είναι το πως θα πάρουμε τη χώρα μπροστά.
Κυρίες και Κύριοι,
Αν αυτό το Φόρουμ γινόταν πέντε χρόνια προηγουμένως οι σταθερές πάνω στις οποίες θα κτίζαμε τη συζήτηση θα ήταν πολύ διαφορετικές. Σήμερα το οικονομικό περιβάλλον μοιάζει αβέβαιο όσο ποτέ μακριά από ένα μοτίβο business as usual.
Έχουμε μόλις εξέλθει από μια πρωτόγνωρη πανδημία η οποία έχει αλλάξει ριζικά τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την οικονομία και τις οικονομικές σχέσεις. Η έννοια του χώρου που λαμβάνει χώρα η παραγωγή, οι μεταφορές, οι επικοινωνίες είναι σε μια άλλη βάση.
Οι γεωπολιτικές αναταράξεις στην περιοχή αλλά και στον κόσμο ευρύτερα έχουν κλιμακωθεί σημαντικά και δημιουργούν νέα δεδομένα που αγγίζουν όχι μόνο το κόμματι της ασφάλειας αλλά επεκτείνονται στην οικονομία και επηρεάζουν το κόστος παραγωγής, τα δίκτυα διανομής, την προσφορά και τη ζήτηση ενέργειας.
Βασικές αρχές πάνω στις οποίες είχε οικοδομηθεί το οικονομικό μοντέλο τα προηγούμενα χρόνια στην Κύπρο και στην Ευρώπη – όπως ο χαμηλός πληθωρισμός, τα σταθερά επιτόκια, η συνεχής και απρόσκοπτη ανάπτυξη και το χαμηλό κόστος παραγωγής- είναι σήμερα σε μια διαφορετική πορεία.
Βέβαια ακόμα και σε αυτές τις αβέβαιες συνθήκες η απορρύθμιση της εργασίας, η στασιμότητα των αμοιβών εργασίας, η διόγκωση των εισοδηματικών ανισοτήτων, η συσσώρευση του πλούτου, η περιβαλλοντική καταστροφή συνεχίζουν με αμείωτη ένταση
Όλα αυτά συνιστούν μια οξύμωρη πραγματικότητα. Ότι το μέλλον κτίζεται περισσότερο στηριγμένο σε πρόσκαιρες δυναμικές παρά σε σταθερές αξίες. Για αυτό και η διακυβέρνηση των οικονομίων, η ηγεσία πίσω από τις οικονομικές αποφάσεις, η κατεύθυνση της οικονομικής πολιτικής αποκτούν μεγαλύτερη σημασία.
Το Κράτος σήμερα, στην εποχή της αβεβαιότητας, καλείται να διαδραματίσει ένα κομβικό ρόλο. Μέσα από τις κατευθύνσεις πολιτικής, τις προτεραιότητες και τους στόχους που θέτει, όσο και ως φορέας οικονομικής ανάπτυξης, επενδύσεων και διαφύλαξης της κοινωνικής συνοχής.
Διότι υπάρχουν προβλήματα και προκλήσεις που δεν αντιμετωπίζονται όσο φιλόδοξη και αν είναι η όποια ατομική πρωτοβουλία, ζητήματα που εκτείνονται υπερεθνικά, που απαιτούν δράσεις μεγαλύτερες σε οικονομικό μέγεθος και από ολόκληρες οικονομίες. Ζητήματα όπως η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, οι οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες, η ενεργειακή και περιβαλλοντική μετάβαση. Ζητήματα που χρειάζονται συλλογική και όχι ατομική αντίδραση.
Η πανδημία επιβεβαίωσε με τον πιο δυνατό τρόπο αυτή την αλήθεια. Καταρρίπτοντας τους μύθους που εκκολάφθηκαν τις προηγούμενες δεκαετίες, ιδιαίτερα μετά τη δεκαετία του 80 και στηρίχθηκαν στην φιλοσοφία του νεοφιλελευθερισμού και του λιγότερου Κράτους.
Το Κράτος -και αυτό περιλαμβάνει τόσο το δημόσιο συμφέρον όσο και τους δημόσιους οργανισμούς- μαζί με τον άνθρωπο και την φύση αποτελούν τους πυλώνες πάνω στους οποίος πρέπει να οικοδομηθούν οι οικονομίες του μέλλοντος.
Ανάμεσα σε αυτούς τους παράγοντες απαιτούνται σχέσεις συνεργασίας και όχι ανταγωνισμού.
Δεν αρκεί να υπάρχει οικονομική ανάπτυξη αν οι κοινωνίες καταρρέουν.
Δεν αρκεί να υπάρχει αύξηση της παραγωγής αν το βιοτικό επίπεδο για την πλειοψηφία της κοινωνία αποσαθρώνεται, αν οι ανισότητες διογκώνονται – αν η εργασία συνεχώς απαξιώνεται.
Δεν είναι βιώσιμη η όποια ανάπτυξη αν γίνεται σε ανταγωνισμό και εις βάρος τους περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων.
Η οικονομική διακυβέρνηση τόσο στην Κύπρο όσο και διεθνώς πέραν από την έγνοια για αύξηση της παραγωγής χρειάζεται να εξασφαλίσει το βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων και να διατηρήσει την ισορροπία με το περιβάλλον και τους φυσικούς πόρους.
Και για να πάω από το γενικό στο ειδικό: Δεν αρκεί η Κυπριακή οικονομία να καταγράφει πρόοδο στις αξιολογήσεις των διεθνών οίκων αξιολόγησης. Χρειάζεται να αντιμετωπίσει μια σειρά πραγματικοτήτων που καθορίζουν το μέλλον όχι μόνο της οικονομίας αλλά και της κοινωνίας.
Ο πληθωρισμός και η ακρίβεια ροκανίζουν τους πραγματικούς μισθούς και μειώνουν το βιοτικό επίπεδο της κοινωνίας.
Την ίδια ώρα ο πληθωρισμός επηρεάζει όχι μόνο τους εργαζόμενους αλλά και τις επιχειρήσεις αφού είναι άμεσα συνδεδεμένος με την αύξηση του κόστους παραγωγής, κυρίως λόγω των αυξημένων τιμών ενέργειας και καυσίμων.
Η συσσώρευση υπερκερδών σε συγκεκριμένους κλάδους και η αύξηση των απροσδόκητων εσόδων για το Κράτος λειτουργούν αντίρροπα σε σχέση με τη βιωσιμότητα των οικογενειακών προϋπολογισμών αλλά και διαλυτικά για μια σειρά άλλων επιχειρήσεων που δεν θα αντέξουν το βάρος της μείωσης στην ιδιωτική κατανάλωση σε συνδυασμό με το αυξημένο κόστος παραγωγής.
Η απουσία επενδύσεων για τη δημιουργία υποδομών σε σχέση με την ενεργειακή μετάβαση σε πιο φθηνή ενέργεια και την απεξάρτηση από το πετρέλαιο μειώνουν την ανταγωνιστικότητα της Κυπριακής οικονομίας. Χρειάζονται υποδομές που να δίνουν διάρκεια στη οικονομική προοπτικής της χώρας
Τέτοιο στοιχείο διάρκειας είναι και η ποιότητα της χρηματοδότησης. Η απουσία κοινωνικής χρηματοδότησης -αφού ο τραπεζικός τομέας παρουσιάζει υψηλή συγκέντρωση και επομένως στερείται κινήτρων για προσιτή χρηματοδότηση, σε συνδυασμό με την αύξηση των επιτοκίων- δημιουργεί συνθήκες ασφυξίας για νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Η χρηματοδότηση συνδέεται επίσης ευθέως με τη βιωσιμότητα των μικρών οικογενειακών επιχειρήσεων που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της οικονομίας μας.
Επίσης, βασικά δικαιώματα για ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης τίθενται εν αμφιβόλω. Η πρόσβαση σε προσιτή στέγη από καθολικό δικαίωμα εξελίσσεται σε προνόμιο για λίγους. Η αλματώδης αύξηση στις τιμές κατοικιών και διαμερισμάτων αλλά και η αναμενόμενη επιδείνωση λόγω της αύξησης της ζήτησης από το εξωτερικό αναμένεται να ενισχύσουν τα φαινόμενα φούσκας που παρουσιάζει σήμερα η αγορά ακινήτων και απειλούν ευθέως το βιοτικό επίπεδο για την πλειοψηφία της κοινωνίας.
Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι η πλειοψηφία της κοινωνίας βρίσκεται σε απόγνωση και νιώθει το μέλλον αβέβαιο και δύσκολο.
Κυρίες και Κύριοι,
Το δικό μας όραμα φιλοδοξεί να αντιμετωπίσει αυτή τη σύνθετη κατάσταση.
Γνωρίζουμε ότι τα πράγματα στην οικονομία δεν είναι εύκολα. Την ίδια ώρα όμως αντιλαμβανόμαστε τις οικονομικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει μια μεγάλη μερίδα του πληθυσμού και τις προκλήσεις που συνεχώς αυξάνονται για τις παραγωγικές δυνάμεις της χώρας.
Πολλοί μας κατηγορούν πριν ακόμη μας ακούσουν πως δεν ξέρουμε από οικονομία. Στις πλείστες των περιπτώσεων είτε οι ίδιοι δεν αντιλαμβάνονται πως λειτουργεί η οικονομία είτε δεν γνωρίζουν ποιοι είναι οι στόχοι μας:
Γνωρίζουμε πως λειτουργεί η οικονομία και για αυτό καταλαβαίνουμε ότι η αλλαγή στη οικονομική διακυβέρνηση είναι μονόδρομος.
Θέλουμε να συνεχίζει η μεγέθυνση της οικονομίας, αλλά όχι στηριζόμενη στις αρπακτές και το πρόσκαιρο.
Αντιλαμβανόμαστε πως λειτουργούν οι δυνάμεις της αγοράς, αλλά δεν υιοθετούμε το αόρατο χέρι που θα μοιράσει δίκαια τον πλούτο που παράγει η κοινωνία και θα διορθώσει τις ανισότητες με μαγικό τρόπο. Τις ανισότητες τις ζούμε και τις βλέπουμε χρόνο με το χρόνο να γίνονται χειρότερες.
Για αυτό θέλουμε μια διαφορετική κατεύθυνση στην οικονομική διακυβέρνηση του τόπου.
Πρώτο, πιστεύουμε στη μεγέθυνση της οικονομίας προσελκύοντας ξένες παραγωγικές επενδύσεις που είναι απαραίτητες για ένα νέο αναπτυξιακό μοντέλο και μια μικρή οικονομία όπως η δική μας. Θέλουμε όμως αυτές οι επενδύσεις να μην είναι περαστικές από την Κύπρο, αλλά να αποκτούν μόνιμο χαρακτήρα. Δεν θέλουμε στα πλαίσια μιας ξένης επένδυσης, να χάνει ο επενδυτής, να διασύρει η χώρα το όνομα της αλλά να κερδίζουν οι μεσάζοντες και οι διαμεσολαβητές της συμφωνίας. Και αυτό να συνεχίζεται και να διαιωνίζεται φθείροντας την αξιοπιστία μας. Δεν θέλουμε αρπακτές στα πρότυπα των “χρυσών διαβατηρίων” που ούτε βιώσιμες ήταν ούτε πήραν τη χώρα μπροστά. Μέσα από τις ξένες επενδύσεις θέλουμε να κτίσουμε πραγματικά θεμέλια στην οικονομία. Θέλουμε να χρηματοδοτήσουμε καλύτερη ποιότητα ζωής για όλους και να κάνουμε τη μετάβαση σε μια πραγματικά βιώσιμη ανάπτυξη.
Δεύτερο, θέλουμε οι πολίτες αυτής της χώρας να νιώθουν περήφανοι που ζουν στην Κύπρο. Ξεκινώντας από το τι η χώρα τους προσφέρει. Ξεκινώντας από τα βασικά. Στέγη, κοινωνική προστασία, καθολική υγεία, αξιοπρεπείς συντάξεις. Διότι όταν μιλούμε για Κράτος πρότυπο πρώτα και κύρια έχουμε ευθύνη να προστατεύσουμε αυτούς που έχουν τη μεγαλύτερη ανάγκη.
- Παρέχοντας ουσιαστικές δυνατότητες για απόκτηση στέγης.
- Προσφέροντας ποιοτικές κοινωνικές υπηρεσίες.
- Αποκαθιστώντας τις αξιοπρεπείς συντάξεις.
Τρίτο, διεκδικούμε αξιοπρεπείς θέσεις εργασίας και αξιοπρεπείς μισθούς.
Διασφαλίζοντας βασικά εργασιακά δικαιώματα, ώστε οι ώρες εργασίας, οι υπερωρίες, οι αργίες, ο 13ος μισθός κτλ να είναι νομοθετικά κατοχυρωμένα.
Αυξάνοντας τις αμοιβές, ειδικά για τις θέσεις εργασίας που αφέθηκαν να κολλήσουν μισθολογικά στον πάτο υπό το μανδύα της παραγωγικότητας. Δεν είναι παραγωγικότητα ένας εργαζόμενος μετά από 20 ή ακόμη και 30 χρόνια υπηρεσίας να παίρνει όσα όταν πρωτο-προσελήφθη. Μάλιστα τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε πως υπάρχουν όλο και περισσότερες περιπτώσεις που εργαζόμενοι μετά από χρόνια εργασίας, αμείβονται λιγότερα από όσα έπαιρναν όταν ξεκινούσαν.
Αποκαθιστώντας την αγοραστική δύναμη των μισθών που η ακρίβεια έχει ψαλιδίσει. Τώρα, με τον πληθωρισμό στα ύψη, οι περισσότεροι από εμάς μπορούν να αγοράσουν λιγότερα από ότι προηγουμένως.
Δίνοντας κίνητρα στους εργοδότες. Για να κινηθούν προς αυτή την κατεύθυνση, με το Κράτος έτοιμο να διαδραματίσει τον εξισορροπητικό του ρόλο.
Δεν αντέχει άλλο η χώρα, οι άνθρωποι αυτής χώρας, η δημοκρατία η ίδια, να διευρύνεται το μισθολογικό χάσμα. Να έχουμε πολίτες δύο κατηγοριών, με τους πολλούς να παίρνουν όλο και λιγότερα.
Τέταρτο, διασφαλίζοντας ένα αξιόπιστο χρηματοπιστωτικό σύστημα που λειτουργεί προς όφελος και όχι εις βάρος της οικονομίας.
Βάζοντας τέρμα στα φαινόμενα ασυδοσίας και καιροσκοπισμού του παρελθόντος.
Που σέβεται τις προσπάθειες και τους κόπους των εργαζομένων και των επιχειρήσεων. Αυτών δηλαδή που τα τελευταία χρόνια έβαλαν πλάτη για να είμαστε σήμερα εδώ.
Που αντιλαμβάνεται ότι η σχέση του με την κοινωνία δεν στηρίζεται στον εκβιασμό και την εκμετάλλευση αλλά την έντιμη συνεργασία.
Με στόχο να βάλουμε τέρμα στις καταχρήσεις και τις παράνομες πρακτικές που τόσο πληγώνουν την οικονομία.
Πέμπτο δημιουργώντας ένα Κράτος πρότυπο, με δημόσιες επενδύσεις σε υποδομές καίριας σημασίας – όχι προωθώντας το λιγότερο Κράτος που στην δύσκολη ώρα αφήνει τους πολίτες απροστάτευτους.
Η πανδημία έδειξε ότι χωρίς τα δημόσια νοσηλευτήρια, χωρίς τις κρατικές υποδομές υγείας, δεν μπορούσαμε ποτέ να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά αυτή την πρωτόγνωρη κατάσταση. Και παρόλα αυτά η σημερινή φιλοσοφία επιμένει ότι είναι καλύτερο να κλείσουμε τις δημόσιες υποδομές που είναι αναγκαίες παρά να τις στηρίξουμε να τις εκσυγχρονίσουμε να επενδύσουμε σε αυτές.
Εμείς πιστεύουμε ότι οι δημόσιες επενδύσεις είναι απαραίτητο στοιχείο της αναπτυξιακής προοπτικής. Είτε αυτές αφορούν την έγκαιρη υλοποίηση του ΤΑΑ είτε αφορούν επιπρόσθετο σχεδιασμό από πλευράς της χώρας. Ιδιαίτερα σε κρίσιμους τομείς όπως η υγεία, η παιδεία, η έρευνα και η τεχνολογία, η ενέργεια, οι δημόσιες επενδύσεις είναι καθοριστικής σημασίας για το μέλλον της Οικονομίας.
Αναπτύσσοντας υποδομές για την σταδιακή απεξάρτηση της παραγωγής ηλεκτρισμού από το πετρέλαιο ώστε να υπάρξει διαρθρωτική μείωση της τιμής στην ενέργεια που θα βελτιώνει την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας καθώς και μέτρα που να ενισχύουν τις υποδομές και την αποθήκευση των ΑΠΕ, έτσι ώστε να υπάρχει αντίκρισμα στα σχέδια που εξαγγέλλονται για περισσότερη διείσδυση των ΑΠΕ στο ενεργειακό μείγμα.
Έκτο, έχοντας σαφή αντίληψη ότι για να πετύχεις είναι απαραίτητη η σταθερότητα στα δημόσια οικονομικά.
Για αυτό είναι χρειάζεται αυτοί που έχουν τη μεγαλύτερη δυνατότητα να συνεισφέρουν περισσότερο. Στρέφοντας τη φορολογική μεταρρύθμιση προς αυτή την κατεύθυνση. Διότι το Κράτος πρέπει να στηρίζει την κοινωνία και χρειάζεται επαρκείς πόρους. Και για να γίνει αυτό πρέπει να συνεισφέρουν αυτοί που κατέχουν τον μεγάλο πλούτο. Όταν αυτοί που έχουν τη μεγαλύτερη δυνατότητα δεν συνεισφέρουν σημαίνει ότι θα συνεχίσει η μεσαία τάξη και τα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα να επωμίζονται πολύ περισσότερα από όσα τους αναλογούν.
Θεωρώ πως αργήσαμε πολύ να εντοπίσουμε τον μη παραγωγικό πλούτο, αυτόν που στοιβάζεται σε διάφορες μορφές και δεν συμβάλλει στην παραγωγική διαδικασία. Αυτόν που προκαλεί στρεβλώσεις στην αγορά, που έχει έντονο αποτύπωμα μαύρου χρήματος και που δημιουργεί παγίδες φτώχιας για τους πολλούς – αφού γεννά φούσκες και ανατροφοδοτεί τον πληθωρισμό.
Σε αυτή τη χρονική συγκυρία το στοιχείο της κοινωνικής δικαιοσύνης πρέπει να είναι κεντρικός πυλώνας της φορολογικής μεταρρύθμισης. Οι συντελεστές φορολογίας εισοδήματος φυσικών προσώπων, συμπεριλαμβανομένου του αφορολόγητου ορίου, θα πρέπει να ενσωματώσουν μεταξύ άλλων το στοιχείο του πληθωρισμού και μαζί με άλλους στόχους όπως η πάταξη της φοροδιαφυγής, η απλοποίηση του συστήματος και η ενίσχυση της αποτελεσματικότητας και της λειτουργίας των φορολογικών δομών πρέπει να αποτελέσουν βασικές κατευθύνσεις μιας τόσο αναγκαίας μεταρρύθμισης.
Κυρίες και Κύριοι,
Όλα αυτά τα στοιχεία είναι στο επίκεντρο της δικής μας φιλοσοφίας για την οικονομική πολιτική της χώρας. Μια φιλοσοφίας που δεν μένει μόνο σε διαπιστώσεις, κριτική και ανέξοδες τοποθετήσεις αλλά έχει συγκεκριμένη κατεύθυνση, όραμα και απτές προτάσεις.
Πράγμα που το προηγούμενο διάστημα έχουμε αποδείξει έμπρακτα.
Μετά την πανδημία έχουμε πραγματοποιήσει πέντε μεγάλες εκστρατείες. Τουρισμός, Ακρίβεια, Στεγαστική πολιτική, Δάνεια-επιτόκια και προσφάτως η εκστρατεία για τους Νέους Γονείς. Αυτές οι εκστρατείες αποτελούν τρανή απόδειξη ότι δεν μένουμε στην ανέξοδες διαπιστώσεις, αλλά προχωρούμε στην ουσία, με συγκεκριμένες προτάσεις και θέσεις στα κύρια ζητήματα της οικονομίας, με σοβαρότητα και τεκμηρίωση.
Αυτό φιλοδοξούμε να κάνουμε και στο επόμενο διάστημα.
Παρουσιάζοντας μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για τον προϋπολογισμό του Κράτους και καταθέτοντας μια συνολική προσέγγιση για το ζήτημα της φορολογικής μεταρρύθμισης.
Κλείνοντας, η εκάστοτε απουσία συγκεκριμένων μέτρων, οικονομικού σχεδιασμού και υλοποίησης μεταρρυθμίσεων δεν είναι υποδηλεί μονάχα αδυναμία, σηματοδοτεί αποτυχία οικονομικής διακυβέρνησης. Είναι σαφής πολιτική δήλωση ότι απέναντι στα κεφαλαιώδη ζητήματα της διεθνούς και εγχώριας οικονομίας δεν υπάρχει πρόθεση, θέση και διάθεση να γίνει κάτι. Και αυτό είναι επικίνδυνο στοιχείο τόσο για την κοινωνία αλλά πρωτίστως για την οικονομία, διότι δείχνει ότι ο ορίζοντας της αντίληψης και των πολίτικών μας περιορίζεται στο σήμερα και αγνοεί τις προκλήσεις για το μέλλον.
Εμείς αντικρύζουμε την οικονομική διακυβέρνηση με διαφορετικό φακό. Έχουμε ευθύνη τα προβλήματα και τις προκλήσεις να τ’ αντιμετωπίσουμε σήμερα, για να μην υποθηκεύσουμε το μέλλον, το μέλλον το παιδιών μας.
Να κάνουμε ότι χρειάζεται για δυναμώσουμε την οικονομία και να στηρίξουμε την κοινωνία.
Με το βλέμμα στο μέλλον. Για ευημερία, ασφάλεια, προοπτική.
