Ο Ισπανικός Εμφύλιος και η κυπριακή ιστορ(ιογραφ)ία, Του Γιάννου Κατσουρίδη
«Την Ιστορία την γράφουν οι νικητές». Η χιλιοειπωμένη φράση που αποδίδεται στον Ναπολέοντα Βοναπάρτη, και ενίοτε στον Τσόρτσιλ, αντικατοπτρίζει μια βασική παράμετρο της πραγματικότητας σε όλες τις χώρες του κόσμου. Μια φράση που ενώ αποδίδεται σε άτομα κάθε άλλο από προσκείμενους σε οτιδήποτε αριστερό αναδεικνύει τη βασική μαρξιστική αλήθεια ότι η συγγραφή και διδαχή της Ιστορίας δεν μπορεί να είναι μια αξιολογικά ουδέτερη διαδικασία αλλά υπακούει σε ένα βασικό «νόμο»: γράφεται από την άρχουσα τάξη τής εκάστοτε εποχής. Αυτήν, δηλαδή, που έχει τη δύναμη να «γράψει» την Ιστορία και ταυτόχρονα να την διοχετεύσει μέσω πολλαπλών ιδεολογικών μηχανισμών (κυρίως μέσα από την εκπαίδευση) στη μάζα. Αλλωστε, τα επίσημα εγχειρίδια διδασκαλίας ήταν και (θα) είναι φορείς ιδεολογίας.
Στην περίπτωση της χώρας μας, η θέση αυτή αναδεικνύεται μεγαλοπρεπέστατα σε πολλά ιστορικά παραδείγματα με βασικό θύμα την κυπριακή Αριστερά. Στόχος του παρόντος άρθρου είναι να δοθεί συνέχεια σε ένα από τα πιο παραμελημένα θέματα στην κυπριακή ιστοριογραφία: τον Ισπανικό Εμφύλιο (1936-9). Αφορμή για το άρθρο είναι το πρόσφατο συνέδριο που διοργάνωσε ο Προμηθέας με το τμήμα Ιστορίας του Παν. Κύπρου με επίκεντρο τη συμμετοχή της Κύπρου στον Ισπανικό Εμφύλιο, αλλά και τη σημασία του πολέμου για την Ευρώπη της εποχής, καθώς και τη μετέπειτα διαχείριση της ιστορικής μνήμης στη χώρα, κ.τ.λ. Μέσα από το συνέδριο ανεφύησαν σημαντικές πτυχές της επίδρασης του Ισπανικού Εμφυλίου στην Κύπρο σε πολλαπλά επίπεδα: στον Τύπο, στον πολιτισμό, κ.τ.λ.
Κορυφαίο γεγονός, όμως, αναντίλεκτα, αποτέλεσε η συμμετοχή 60 περίπου Κύπριων εθελοντών στον εμφύλιο, όλων στο πλευρό των δημοκρατικών-αντιφασιστικών δυνάμεων. Αν ψάξει κάποιος τον κοινό παρονομαστή των συμμετεχόντων, θα βρει και το λόγο για τον οποίο η μεγαλειώδης αυτή στιγμή της κυπριακής Ιστορίας παραμένει καταχωνιασμένη και αθέατη. Ο κοινός παρονομαστής έγκειται στο ότι όλοι οι συμμετέχοντες (μεταξύ των οποίων και 15 περίπου νεκροί) ήταν κομμουνιστές.
Η Ιστορία, είπαμε, γράφεται από τους νικητές. Η επίσημη τουλάχιστον. Εξ ου και η συμμετοχή και οι θυσίες της Κύπρου στον Ισπανικό εμφύλιο δεν περιλήφθηκαν ποτέ σε κανένα εγχειρίδιο σχολικής διδασκαλίας, δεν τιμήθηκαν ποτέ από την κυπριακή πολιτεία, δεν αποδόθηκαν ποτέ οι πρέπουσες τιμές. Οπως ακριβώς και η συμμετοχή της κυπριακής Αριστεράς στον αντιαποικιακό αγώνα.
Προς την κατεύθυνση της επανόρθωσης αυτής της στρέβλωσης, σταχυολογώ μερικές μόνο σκέψεις/εισηγήσεις, για τις οποίες δεν διεκδικώ καμιά πατρότητα, έχουν ήδη προταθεί από άλλους πριν από μένα. Η ουσία είναι να τιμηθεί η μνήμη αυτών των ανθρώπων και ό,τι η πράξη τους συμβόλιζε. Αυτές οι εισηγήσεις μπορούν να υποβληθούν συντεταγμένα προς την κυπριακή πολιτεία ή να πραγματοποιηθούν από τους φορείς της κυπριακής αριστεράς (ή και τα δύο):
• Ανέγερση μνημείου για τους αγώνες ενάντια στο φασισμό,
• Ονοματοδοσία οδών στο όνομα εθελοντών,
• Περίληψη σχετικής ύλης και διδαχή στο πρόγραμμα σπουδών του σχολείου,
• Ετήσια εκδήλωση μνήμης και τιμής.
Είναι γνωστό ότι χωρίς ιστορική μνήμη, οι λαοί δεν προχωρούν. Η κυπριακή ιστορική μνήμη είναι ως γνωστό όχι απλώς ελλιπής αλλά κυρίως επιλεκτική. Πάνω σ’ αυτό κτίζεται η ιδεολογική ηγεμονία, η οποία περιθωριοποιεί την Αριστερά και ό,τι αυτή πρεσβεύει. Αυτό που αναλογεί, όμως, στην κυπριακή Αριστερά πρέπει να γίνει. Είναι κάτι που ζητούν όχι απλώς οι νεκροί, οι εθελοντές και οι συγγενείς τους. Είναι κάτι για το οποίο η Αριστερά έχει χρέος τόσο απέναντι στον εαυτό της όσο και στην Ιστορία.
