Δήλωση Γενικού Γραμματέα ΚΕ ΑΚΕΛ Α. Κυπριανού για την κοινωνική πολιτική

Πατήστε εδώ: Οι προτάσεις του ΑΚΕΛ για τον εκσυγχρονισμό των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας

Αφορμή για τη σημερινή διάσκεψη αποτέλεσε το τραγικό συμβάν του θανάτου ενός παιδιού και τα συμπεράσματα της διερεύνησης του γεγονότος.

Το συγκεκριμένο περιστατικό δεν ήταν το μόνο που αποκάλυψε τα αποτελέσματα της δογματικής κοινωνικής πολιτικής της Κυβέρνησης Αναστασιάδη- Συναγερμού και την ανεπάρκεια όσων μηχανισμών έπρεπε να παρέμβουν για να το προλάβουν. Προηγήθηκε ο θάνατος της κοπέλας που ήταν θύμα σεξουαλικής κακοποίησης από την παιδική της ηλικία και της ηλικιωμένης γυναίκας που πέθανε αβοήθητη στο δρόμο. Είχε προηγηθεί ο θάνατος μητέρας από την πείνα και την εξαθλίωση μπροστά στα μάτια του πεντάχρονου γιου της. Είδαμε όλοι δημοσιοποιημένες τις εικόνες ντροπής από στέγη ανηλίκων με τα παιδιά να κοιμούνται στο πάτωμα.  Υπάρχουν επίσης δεκάδες ανθρώπινες ιστορίες και να μην καμωνόμαστε ότι δεν γνωρίζουμε πως υπάρχουν, οι οποίες αποδεικνύουν ότι η κοινωνική πολιτική που εφαρμόζεται δεν τις αντιμετωπίζει.

Στο πόρισμα για το θάνατο του παιδιού γίνεται λόγος για «συστημική αδυναμία των λειτουργών» που χειρίστηκαν την υπόθεση και άρα οδήγησε στο συγκεκριμένο αποτέλεσμα. Οι κυβερνώντες αν θέλουν να επιλύσουν τα προβλήματα, πρέπει να παραδεχθούν ότι αυτό το επιχείρημα δεν αντέχει στη λογική. Συστημικές αδυναμίες δεν μπορούν να έχουν οι λειτουργοί, συστημικές αδυναμίες έχει ο μηχανισμός.  Να σημειώσω ότι η τέως Επίτροπος για τα δικαιώματα του Παιδιού, Λήδα Κουρσουμπά δήλωσε ότι από το 2017 είχε επισημάνει την ανάγκη να ληφθούν μέτρα για βελτίωση των μηχανισμών στις ΥΚΕ. Γι’ αυτό το να προσποιούνται κάποιοι ότι δεν γνώριζαν, ότι ξαφνικά έπεσαν από τα σύννεφα δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα.

Τα προβλήματα των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας πολλαπλασιάστηκαν εξαιτίας του δογματικού τρόπου με τον οποίο προσεγγίζει η κυβέρνηση Αναστασιάδη-ΔΗΣΥ την κοινωνική πολιτική. Τα τελευταία εφτά χρόνια περιέκοψαν τις κοινωνικές δαπάνες, τις προσλήψεις, τις κρατικές χορηγίες προς τους εθελοντικούς  οργανισμούς και τα Συμβούλια Κοινοτικής Ευημερίας που λειτουργούσαν κοινωνικά προγράμματα. Οι δαπάνες για κοινωνικά προγράμματα ήταν το 2012, 1,39δις, το 2014 -που ήταν η περίοδος της μεγάλης κρίσης- 822εκ. και εφτά χρόνια μετά, είναι μόνο 933εκ. Μετά που εβιώσαμε το περιβόητο success stοry. Και το λέω αυτό  γιατί καταβάλλεται μια προσπάθεια από στελέχη του ΔΗΣΥ να περάσουν το μήνυμα ότι ευθύνεται η προηγούμενη κυβέρνηση για αυτό που συμβαίνει, γιατί είχαμε οικονομικά προβλήματα όταν ανάλαβαν την διακυβέρνηση του τόπου. Μα πέρασαν εφτά χρόνια, βιώσαμε success story, πως μπορούν σήμερα να μιλούν με αυτό τον τρόπο για αυτά τα ζητήματα; Ο λόγος είναι απλός. Οι προτεραιότητες τους είναι διαφορετικές. Καυχιούνται ότι έχουμε πλεονάσματα γύρω στα 700εκ, κόβουν δαπάνες από τη δημόσια υγεία, από τις ΥΚΕ, από την καινοτομία όπου είμαστε στις τελευταίες θέσεις της ΕΕ για να ικανοποιούν την ΕΕ –και τον εαυτό τους βέβαια ότι τάχα έχουμε πλεονάσματα και να μιλούν για success story, την ώρα που ο κόσμος υποφέρει.  Βήματα αναδιοργάνωσης και προγράμματα που έφερναν τις ΥΚΕ πιο κοντά στην κοινωνία ουσιαστικά τερματίστηκαν.

Όλα αυτά σε συνδυασμό με τις χρόνιες παθογένειες των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας, σε μια περίοδο που τα κοινωνικά προβλήματα αυξήθηκαν και οξύνθηκαν, ήταν αυτονόητο και αναμενόμενο ότι θα υποβάθμιζαν ακόμα περισσότερο τις δυνατότητες τους να ασκούν αποτελεσματικά το ρόλο τους.

Το σχέδιο αναδιοργάνωσης τους που προέβλεπε δημιουργία τοπικών γραφείων και εξειδικευμένων υπηρεσιών με στόχο να είναι κοντά στους πολίτες και να  υπάρχει εξειδίκευση σε συγκεκριμένους τομείς ουσιαστικά αφέθηκε να πεθάνει. Για παράδειγμα, το πρόγραμμα τοποθέτησης λειτουργών ευημερίας στα σχολεία τερματίστηκε γιατί θεωρήθηκε πολυτέλεια.

Με διάφορες προφάσεις, ακαταλληλότητα δομών, έλλειψη εισδοχών κλπ η Κυβέρνηση τερμάτισε από το 2013 τη λειτουργία διαφόρων δομών που επιτελούσαν ουσιαστικό έργο στον τομέα φροντίδας παιδιών και ηλικιωμένων.

Παράλληλα, με τον τερματισμό προγραμμάτων, η κυβέρνηση, θιασώτης του δόγματος για λιγότερο κράτος ακόμη και στον ευαίσθητο τομέα της κοινωνικής προστασίας, προχωρεί συνεχώς στην ανάθεση προγραμμάτων σε ιδιωτικούς φορείς και Μ.Κ.Ο.  για το 2017 το ποσοστό κοινωνικών δαπανών στο ΑΕΠ της Κύπρου ΄ήταν 5,1%, την ώρα που ο μέσος όρος στις χώρες μέλη της ΕΕ ήταν 7,1%. Ο κάθε ένας νομίζω μπορεί να εξαγάγει συμπεράσματα για το πόσο μεγάλη είναι η έλλειψη ευαισθησίας από την κυβέρνηση στα κοινωνικά ζητήματα.

Το 2014 η κυβέρνηση εξαγγέλλοντας την εισαγωγή του Ε.Ε.Ε. υπογράμμιζε ότι ένα από τα θετικά της εφαρμογής του θα ήταν και το γεγονός ότι θα αφαιρείτο από τις ΥΚΕ η ενασχόληση με τα οικονομικά βοηθήματα και αυτό θα βοηθούσε στην επικέντρωση τους στον ουσιαστικό κοινωνικό τους ρόλο.  Αυτό ουδέποτε έγινε, έμεινε σύνθημα κενού περιεχομένου. Αντιθέτως οι ΥΚΕ μετατράπηκαν σε διεκπεραιωτές οδηγιών της Υπηρεσίας του Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος.

Είναι προφανές ότι δυστυχώς οι ΥΚΕ δεν εξελίχθηκαν με τρόπο που να μπορούν να ασκήσουν αποτελεσματικά τους σύνθετους ρόλους που οι σημερινές κοινωνικές πραγματικότητες απαιτούν.

Η χάραξη κοινωνικής πολιτικής αποφασίζεται κατά κύριο λόγο από το Υπουργείο Οικονομικών και αποσπασματικά˙ χωρίς κοινωνιολογικές ή άλλες μελέτες.  Αρνητικό ρόλο για τη δυνατότητα ανταπόκρισης των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας στα σύγχρονα κοινωνικά ζητήματα διαδραματίζει ο συγκεντρωτισμός, η γραφειοκρατία, η έλλειψη πρωτοβουλίας, η ευθυνοφοβία και ο συντηρητισμός που γενικά χαρακτηρίζουν τον τρόπο λειτουργίας της Δημόσιας Υπηρεσίας.  Προβληματική είναι και η σωστή αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού των ΥΚΕ με βάση τα προσόντα και τις γνώσεις που αυτό διαθέτει.

Ιδιαίτερα στις σύγχρονες κοινωνίες με την πολυπλοκότητα που παρουσιάζουν τα κοινωνικά προβλήματα, με τη διεύρυνση των ανισοτήτων, την εμφάνιση νέων μορφών φτώχειας, την όξυνση κοινωνικών προβλημάτων όπως η βία στην οικογένεια, η δυσλειτουργία στις οικογένειες, προβλήματα αποξένωσης κλπ ο ρόλος που καλούνται να διαδραματίσουν οι ΥΚΕ έχει πάψει από πολλού να είναι ρόλος υπηρεσιών που πρέπει εστιάζουν μόνο στα επιδόματα.

Με καθυστέρηση 5 χρόνων από την ημέρα που το ανακοίνωσε, η Υπουργός Εργασίας προχώρησε στην εξαγγελία του σχεδίου αναδιοργάνωσης, για το οποίο έγινε τελική διαβούλευση τον Οκτώβριο του 2019. Το εν λόγω σχέδιο αναδιοργάνωσης διαχέεται από φιλοσοφία περιορισμού του ρόλου των δημόσιων υπηρεσιών κοινωνικής ευημερίας σε επιτελικό επίπεδο και ανάθεσης του ρόλου της εξειδικευμένης παρέμβασης και της εφαρμογής κοινωνικών προγραμμάτων με τη μέθοδο της αγοράς υπηρεσιών στον ιδιωτικό τομέα.

Αυτή η προσέγγιση πέραν από την υποβάθμιση του δημόσιου χαρακτήρα του μηχανισμού κοινωνικής προστασίας και παρέμβασης ενέχει και κινδύνους να υπάρξουν προβλήματα συντονισμού, καθορισμού ρόλων και στόχων, συνεκτικότητας και συνέχειας στις παρεμβάσεις, ιδιοκτησίας της γνώσης, της εμπειρίας, των συμπερασμάτων που θα αποκτούνται.

Προβληματισμό προκαλούν και οι αναφορές για τον εκσυγχρονισμό της νομοθεσίας.  Βασικές νομοθεσίες όπως ο Νόμος ‘Περί Παιδιών’, ο Νόμος για τις υιοθεσίες, ο Νόμος για τη λειτουργία Στεγών Ηλικιωμένων και Ανάπηρων είναι απαρχαιωμένοι με διατάξεις που δεν ανταποκρίνονται στο σήμερα. Παρουσιάζεται μια απαράδεκτη καθυστέρηση στον εκσυγχρονισμό αυτών των νομοθεσιών ιδιαίτερα αν ληφθεί υπόψη ότι είχαν στο παρελθόν ολοκληρωθεί οι εισηγήσεις για τροποποιήσεις και κάποια νομοσχέδια στάληκαν και για νομοτεχνικό έλεγχο.  Παρά ταύτα για ακόμα μια φορά στο σχέδιο για τον εκσυγχρονισμό των ΥΚΕ η αναφορά είναι γενικόλογη, χωρίς συγκεκριμενοποίηση στόχων και χρονοδιαγραμμάτων.

Το ΑΚΕΛ θέλοντας να συμβάλει δημιουργικά σε ένα θέμα που είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την κοινωνία, καταθέτει την προσέγγιση του για τις βασικές παραμέτρους που πρέπει να περιλαμβάνει ο εκσυγχρονισμός των ΥΚΕ:

1. Αποκέντρωση στις δομές και υπηρεσίες άσκησης κοινωνικής πολιτικής από το κεντρικό κράτος στην τοπική αυτοδιοίκηση. Μέχρι στιγμής η Κυβέρνηση δεν φαίνεται να έχει τέτοιο στόχο, αφού σε κανένα από τα σχέδια αναδιάρθρωσης των ΥΚΕ ή της τοπικής αυτοδιοίκησης δεν προβλέπεται κάτι τέτοιο με την κατάθεση των απαραίτητων νομοθετικών αλλαγών και οικονομικών πόρων.
2. Λειτουργία κοινωνικών υπηρεσιών με βάση την κοινότητα η οποία θα πρέπει να συνοδευτεί με άνοιγμα υπηρεσιών προς τους πολίτες.
3. Δημιουργία εντός των ΥΚΕ εξειδικευμένων υπηρεσιών για την οικογένεια όπως σχολική κοινωνική εργασία, κοινωνική εργασία στα πλαίσια υγείας και ψυχικής υγείας, φυλακές, εθνική φρουρά κ.λ.π.
4. Απώτερος στόχος της αναδόμησης του συστήματος κοινωνικής πρόνοιας θα πρέπει να είναι η βελτίωση των συνθηκών εργασίας για το προσωπικό, η αποτελεσματικότερη κατανομή του φόρτου εργασίας με βάση περιοχές δράσης ανά ειδικότητα, η ενίσχυση με το αναγκαίο ανθρώπινο δυναμικό, καθώς επίσης και η δημιουργία κλίματος καλής συνεργασίας, σεβασμού και εμπιστοσύνης στους χρήστες των υπηρεσιών.
5. Λειτουργία σε μόνιμη βάση διατμηματικών και διυπουργικών πολυθεματικών επιστημονικών ομάδων.
6. Διαμόρφωση νέας σχέσης μεταξύ κράτους και εθελοντικών οργανώσεων. Η αναδιοργάνωση των ΥΚΕ και ο προσανατολισμός στην παροχή υπηρεσιών στην κοινότητα από τους φορείς Τ.Α. θα δημιουργήσει τις προϋποθέσεις οι δομές να αναληφθούν από δημόσιους φορείς. Αυτό θα δώσει χώρο στις κοινωνικές οργανώσεις, οι οποίες σήμερα αναγκάζονται  να αναλάβουν περισσότερους ρόλους από αυτούς που τους αναλογούν λόγω της ελλειμματικής παρουσίας του κράτους, να εστιάσουν στο ρόλο τους ως η φωνή της κοινωνίας, των ευάλωτων ομάδων, των χρηστών των υπηρεσιών.

Αυτή μας την πρόταση θα την στείλουμε ολοκληρωμένα στην Υπουργό Εργασίας με την ελπίδα ότι θα επιχειρήσουν να την αξιοποιήσουν μέσα στους προβληματισμούς οι οποίοι γίνονται για εκσυγχρονισμό των ΥΚΕ.

Απαντήσεις σε ερωτήσεις δημοσιογράφων

Σε ερώτηση εάν θεωρεί ότι υπάρχουν κάποια μέτρα τα οποί μπορούν να ληφθούν άμεσα, έτσι ώστε να υπάρξει βελτίωση ο ΓΓ του ΑΚΕΛ απάντησε:

Σε πάρα πολλούς τομείς μπορεί να ληφθούν μέτρα άμεσα, φτάνει να υπάρχει από τη μια η πολιτική βούληση και από την άλλη η διάθεση να ξοδευτούν λεφτά. Ένα από τα ζητήματα τα οποία φαίνεται ξεκάθαρα ότι προκαλούν πολλά προβλήματα είναι η υποστελέχωση. Ας δοθούν κονδύλια για να προσληφθεί το απαραίτητο προσωπικό.

Από εκεί και πέρα εμείς επιμένουμε ότι θα πρέπει να γίνει η αναδιοργάνωση των υπηρεσιών, πρώτα και κύρια η απαλλαγή τους από τα ζητήματα τα οποία απασχολούνται –δεν είναι δουλειά των κοινωνικών λειτουργών να ασχολούνται με τα ζητήματα της επίδοσης των επιταγών για το ΕΕΕ, η δουλειά τους πρέπει να είναι εντελώς διαφορετική. Επίσης, να γίνει η αναδιοργάνωσή με τρόπο που να εξασφαλίζει ότι θα υπάρχει η απαραίτητη γνώση για τις συγκεκριμένες υπηρεσίες οι οποίες απαιτούνται. Ακούσαμε πολλά τις τελευταίες μέρες, δεν ξέρω τι ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, αλλά φαίνεται ότι δεν αξιοποιούνται τα πρόσωπα με τις κατάλληλες γνώση στις κατάλληλες θέσεις.

Είπατε ότι είναι συστημικά τα προβλήματα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν θεωρείτε ότι και οι λειτουργοί είχαν την ευθύνη για να παρακολουθούν…

Δεν είπα ότι είναι μόνο συστημικά. Ανέφερα ότι σίγουρα υπάρχουν ευθύνες και σε πρόσωπα. Από εκεί και πέρα όμως, θα υπενθυμίσω –το είπα στην εισήγηση αλλά θέλω να το κάνω πιο εμφανές- διότι, ακούω στελέχη του ΔΗΣΥ να λένε «γιατί δεν τα κάνατε εσείς όταν ήσασταν κυβέρνηση;». Η προηγούμενη κυβέρνηση προχώρησε κάποιες διαδικασίες, και σε ότι αφορά το νομοθετικό σκέλος αλλά και σε ότι αφορά την διαδικασία τροποποίησης του τρόπου λειτουργίας των Υπηρεσιών. Όλα αυτά τερματίστηκαν το 2013 και αντικαταστάθηκαν από μια νέα φιλοσοφία, μια νέα προσέγγιση. Και αποδείχτηκε ότι αυτή η φιλοσοφία με την οποία αντικαταστάθηκαν έχει χρεοκοπήσει. Δεν ευθύνονται λοιπόν, μόνο κάποιοι λειτουργοί αν δεν επιτελούν σωστά τη δουλειά τους. Φταίει και ολόκληρος ο τρόπος με τον οποίο στήθηκε η Υπηρεσία. Και πρέπει να αναλάβουν τις ευθύνες τους εκείνοι που διαμόρφωσαν αυτό το πλαίσιο λειτουργίας των Υπηρεσιών.

Θεωρείτε ότι υπάρχουν και πολιτικές ευθύνες;

Σίγουρα υπάρχουν. Ξέρετε, μου αρέσει αυτό το πράγμα από την κυβέρνηση του ΔΗΣΥ. Όταν ήταν ο Δημήτρης Χριστόφιας Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ό,τι και να συνέβαινε, υπήρχαν πολιτικές ευθύνες. Από την ημέρα που ανάλαβε η κυβέρνηση Αναστασιάδη- Συναγερμού ότι και να συμβαίνει δεν υπάρχει καμία απολύτως πολιτική ευθύνη. Τις ευθύνες τις έχουν οι δημόσιοι υπάλληλοι. Δεν μπορεί να γίνεται αυτό το πράγμα και αν περιμένουν ότι εμείς θα σιωπούμε σε αυτή τους τη συμπεριφορά. Εκεί και όπου υπάρχουν πολιτικές ευθύνες θα τις αναδεικνύουμε και είναι υποχρεωμένοι να τις αναλαμβάνουν.