Ομιλία Άριστου Δαμιανού, κατά τη συζήτηση του Κρατικού Προϋπολογισμού για το έτος 2026

Κυρία Πρόεδρε, κυρίες και κύριοι συνάδελφοι,

Συζητούμε για δύο μέρες τον κρατικό Προϋπολογισμό για το 2026. Προηγήθηκαν δύο μήνες εντατικής δουλειάς και επεξεργασίας στην Επ. Οικονομικών της Βουλής, όπου εξετάσαμε αριθμούς αλλά κυρίως πολιτικές. Θεωρώ φυσιολογικό τα κόμματα της συμπολίτευσης να θέλουν να εστιάσουν στους θετικούς δείκτες της οικονομίας. Και υπάρχουν θετικοί δείκτες. Όμως η οικονομική πολιτική μιας κυβέρνησης δεν κρίνεται μόνο από λογιστικές καταγραφές και αριθμούς. Και η κυβέρνηση Χριστοδουλίδη, μάς παρουσιάζει έναν προϋπολογισμό πλούσιο σε νούμερα αλλά φτωχό σε πολιτικές.

Δυστυχώς, η απουσία ανθρωποκεντρικών πολιτικών αποτυπώνεται σε στατιστικά δεδομένα της Eurostat, της Στατιστικής Υπηρεσίας της Δημοκρατίας και σε έγκυρες μελέτες:

• 45% των συμπολιτών μας δυσκολεύεται με το εισόδημά του να βγάλει το μήνα.
• Οι συνταξιούχοι μας είναι από τους φτωχότερους στην Ευρώπη. Το ποσοστό της φτώχειας είναι στο 31,5% ενώ στην ΕΕ είναι στο 19,2%. Περίπου 100 χιλιάδες συνταξιούχοι λαμβάνουν σύνταξη από €415 μέχρι €1000.
• Η Κύπρος συγκαταλέγεται στις χώρες με τους περισσότερους χαμηλόμισθους (20% στην Κύπρο έναντι 14,7% στην ΕΕ).
• Οι εργαζόμενοι στην Κύπρο δουλεύουν πολύ περισσότερες ώρες από τον μέσο όρο της ΕΕ, αλλά αμείβονται με 40% χαμηλότερους μισθούς.
• Οι μέσες απολαβές στην Κύπρο παραμένουν σταθερά κατώτερες κατά 30% από τον μέσο όρο της ΕΕ.
• Τέσσερις στους δέκα εργαζόμενους αμείβονται με λιγότερα από €1750 ακάθαρτα και σχεδόν οι μισοί από αυτούς βρίσκονται στα όρια του κατώτατου μισθού.
• Τέσσερις στους δέκα συμπολίτες μας δεν μπορούν να ανταποκριθούν σε απροσδόκητα έξοδα, για παράδειγμα ένα πρόβλημα υγείας ή ένα χαλασμένο αυτοκίνητο.
• Η ενεργειακή φτώχεια είναι πολύ πιο ψηλή στην Κύπρο από ό,τι στην ΕΕ.
• Στις κοινωνικές δαπάνες για την υγεία η Κύπρος υστερεί σε σχέση με την ΕΕ κατά 15%. Στην κοινωνική προστασία υστερεί κατά 21%.
• Στις δαπάνες για την αναπηρία η Κύπρος καταγράφει τη χειρότερη επίδοση στην ΕΕ (0,6% του ΑΕΠ στην Κύπρο σε σχέση με 1,9% στην ΕΕ).
• Για τους φοιτητές η μέση οικονομική στήριξη είναι κατά 60% χαμηλότερη από τον μέσο όρο της ΕΕ.
• Επομένως, ναι, ευημερούν οι αριθμοί αλλά όχι οι άνθρωποι. Και δεν είναι για αυτούς μόνο τους λόγους που δεν ευημερούν οι άνθρωποι. Ο μέσος κύπριος έχει την αντίληψη (και όχι άδικα) ότι υπάρχει εκτεταμένη διαφθορά, η οποία -ασφαλώς- πλήττει τη χρηστή διοίκηση και το κράτος δικαίου. Ότι υπάρχει ατιμωρησία. Και υπάρχει ατιμωρησία. Ότι υπάρχει ανασφάλεια. Και υπάρχει ανασφάλεια.

Οι Υπουργοί Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης πάνε κι έρχονται αλλά το έγκλημα, ιδιαίτερα το σοβαρό παραμένει, απλώνει και αναπτύσσεται. Εδώ και μερικά χρόνια έχουμε φόνους και πιστολίδι στο φως της ημέρας στα κέντρα των πόλεων, μέσα στους δρόμους, σε πυκνοκατοικημένες γειτονιές. Οι Κεντρικές Φυλακές, όπου η κυβέρνηση Αναστασιάδη – ΔΗΣΥ και οι εγκάθετοί της για χρόνια επέβαλλαν συσκότιση, εξελίχτηκαν σε εκκολαπτήριο εγκλήματος μέσα και έξω από τις φυλακές. Η νυν κυβέρνηση, εμφανίζεται ανέτοιμη να τα βάλει με τους βαρόνους του εγκλήματος, μερικοί από τους οποίους συναγελάζονται κιόλας με πολιτικά πρόσωπα και ένστολους δυστυχώς. Σε διαδοχικές μετρήσεις  της κοινής γνώμης, οι πολίτες κατατάσσουν την εγκληματικότητα ως το τρίτο σοβαρότερο πρόβλημα στη ζωή τους, πίσω από την ακρίβεια και τη διαφθορά.

Στον πολύ σημαντικό τομέα της απονομής της δικαιοσύνης, όπως προειδοποιούσαμε, η μεταρρύθμιση αρχίζει να αποδίδει μερικώς στην ανώτατη βαθμίδα, αλλά στη βάση, στα πρωτόδικα δικαστήρια, όπου εκδικάζεται το 97% των υποθέσεων, η κατάσταση παραμένει προβληματική, παρά τις επί μέρους προσπάθειες. Η πολυδιαφημισθείσα ηλεκτρονική δικαιοσύνη κατέρρευσε και επιστρέψαμε σε ένα υβριδικό σύστημα, κατώτερο των αναγκών. Η Λευκωσία έχει το θλιβερό προνόμιο να είναι η μόνη πόλη χωρίς σύγχρονα δικαστήρια.

Κυρία Πρόεδρε, μιλώντας για το κράτος δικαίου, άρα και για την ποιότητα της δημοκρατία μας, θέλω να σταθώ ιδιαίτερα σε ένα ανησυχητικό φαινόμενο το οποίο δεν είναι σημερινό αλλά τα τελευταία χρόνια καταγράφει επιδείνωση. Πρόκειται για την εφαρμογή πολιτικών περιστολής ανθρωπίνων δικαιωμάτων και πολιτικών ελευθεριών. Ένα φαινόμενο που ασφαλώς δεν είναι Κυπριακό αλλά σε μια ημικατεχόμενη πατρίδα, όπου τα δικαιώματα των πολιτών παραβιάζονται βάναυσα από την κατοχή, είναι διπλά ανησυχητικό να εφαρμόζονται πρακτικές που περιστέλλουν δικαιώματα και ελευθερίες. Το πιο γλαφυρό, αν όχι το πιο θλιβερό παράδειγμα, για το οποίο ως ΑΚΕΛ προειδοποιήσαμε και από αυτό εδώ το βήμα, είναι η νομοθεσία για την λεγόμενη ρύθμιση του δικαιώματος στη διαμαρτυρία. Θέλω και με αυτή την ευκαιρία, να υπογραμμίσω ότι το ΑΚΕΛ, ως κόμμα που προασπίζεται δικαιώματα  και ελευθερίες, θα συνεχίσει να στέκεται απέναντι σε πολιτικές και πρακτικές που τείνουν να παραβιάζουν δικαιώματα των πολιτών μας. Το Σύνταγμα, πρέπει να είναι η πυξίδα της δράσης και των αποφάσεων και της κυβέρνησης και του Κοινοβουλίου.

Κυρίες και Κύριοι συνάδελφοι,

Τον Μάρτιο συμπληρώνονται τέσσερα χρόνια από την ψήφιση της μεταρρύθμισης στην τοπική αυτοδιοίκηση. Με τη συνδρομή όλων γίνονται προσπάθειες οι νέοι Δήμοι, τα συμπλέγματα Κοινοτήτων μα κυρίως οι ΕΟΑ, να βρουν το βηματισμό τους. Όμως τα προβλήματα που προκάλεσε η ελλιπής προετοιμασία από εκείνους που είχαν την ευθύνη και όχι τα κόμματα και τη Βουλή, παραμένουν. Ιδιαίτερα οι καθυστερήσεις στην αδειοδότηση, αν δεν αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά, θα συνεχίσουν να πλήττουν πολίτες, επιχειρήσεις, την οικονομία και την ανάπτυξη. Εμείς, όπως πράξαμε από την αρχή, είμαστε έτοιμοι να βοηθήσουμε σε κάθε δίκαιο αίτημα έρχεται στη Βουλή καθώς και για βελτιώσεις στο πλαίσιο λειτουργίας. Γι’ αυτό και ανά δίμηνο ασκούμε κοινοβουλευτικό έλεγχο για την πορεία υλοποίησης της μεταρρύθμισης.

Η μόνιμη έγνοια μας για τις τοπικές κοινωνίες και τα προβλήματα τους, τεκμηριώνεται από τον μακρύ κατάλογο θεμάτων που απασχόλησαν Επιτροπές της Βουλής και ειδικότερα την αρμόδια Επιτροπή Εσωτερικών. Στον κατάλογο των αυτεπάγγελτων θεμάτων που εξετάσαμε και πιέσαμε για να δρομολογηθούν λύσεις ή για απόδοση ευθύνης, περιλαμβάνονται:

• Πολεοδομικά και οικονομικά κίνητρα στήριξης και ανάπτυξης των ακριτικών περιοχών της Λευκωσίας.
• Οι καθυστερήσεις που παρατηρούνται στην υλοποίηση των εργασιών επί της λεωφόρου Τσερίου στον Στρόβολο
• Σχέδια ανάπτυξης για σκοπούς αξιοποίησης της κρατικής γης στην περιοχή της Κρατικής Έκθεσης
• Οι σοβαροί κίνδυνοι από τις κατολισθήσεις βράχων για τις οικίες της περιοχής που γειτνιάζουν με το Σκαλί Αγλαντζιάς
• Η τοποθέτηση συρματοπλέγματος στη γραμμή κατάπαυσης του πυρός και τα προβλήματα που δημιουργούνται στις γύρω κοινότητες
• Η κατεδάφιση διατηρητέων κτιρίων στην παλιά πόλη της Λευκωσίας
• Η πολεοδομική αδειοδότηση για την ανέγερση ηλιοθερμικού πάρκου εντός των κοινοτήτων Αλάμπρας και Αγίας Βαρβάρας
• Η ανάπλαση και ανακατασκευή της οδού Μισιαούλη και Καβάζογλου στη Λεμεσό
• Η μεγάλη καθυστέρηση που παρατηρείται στην υλοποίηση των έργων που εξήγγειλε ο Προέδρος της Δημοκρατίας για τον Δήμο Γερμασόγειας.
• Η υιοθέτηση και υλοποίηση ρυθμιστικού σχεδίου για το παραλιακό μέτωπο της περιοχής «Απλώστρα-Lady’s Mile»
• Τα προβλήματα που δημιουργούνται από τη συνεχιζόμενη υποχώρηση του υπεδάφους στην κοινότητα Πισσουρίου
• Τα προβλήματα που προκαλούνται από τις πτήσεις των πολεμικών αεροσκαφών στους κατοίκους της κοινότητας Ακρωτηρίου και των γύρω κοινοτήτων
• Οι καθυστερήσεις στην κατασκευή αντιπλημμυρικών έργων για την προστασία των περιοχών Καμάρων και Βεργίνας στη Λάρνακα
• Ο σχεδιασμός, ο προγραμματισμός και η υλοποίηση της δεύτερης φάσης κατασκευής του παραλιακού πεζόδρομου στην κοινότητα Περβολιών.
• Οι ενδεχόμενες πολεοδομικές επεμβάσεις στην περιοχή «Άμμος του Καμπούρη» στην Αγία Νάπα
• Η εκπόνηση και η υλοποίηση τοπικών σχεδίων στην ελεύθερη επαρχία Αμμοχώστου
• Το σύστημα υδατοπρομήθειας της ελεύθερης επαρχίας Αμμοχώστου και η ανάγκη εξέτασης εγκατάστασης νέου δικτύου παροχής νερού
• Η πορεία υλοποίησης των έργων ανάπλασης που εκτελούνται στο παραλιακό μέτωπο Πάφου, στο λιμανάκι της Κάτω Πάφου και στο οδικό δίκτυο της περιοχής
• Οι ενδεχόμενες επιπτώσεις από τον πολεοδομικό σχεδιασμό στη βάση του νέου Τοπικού Σχεδίου Ακάμα

Ταυτόχρονα είχαμε το θλιβερό καθήκον, με τις συναρμόδιες Επιτροπές Γεωργίας και Περιβάλλοντος της Βουλής, να εξετάζουμε τα ελλείμματα και τις τραγικές ανεπάρκειες που οδήγησαν σε απώλειες ανθρώπινων ζωών, περιουσίων και σε τεράστια περιβαλλοντική καταστροφή, ως αποτέλεσμα των καταστροφικών πυρκαγιών στη Σολιά, την ορεινή Λάρνακας και Λεμεσού και στην Πάφο. Μακάρι οι δικές μας προτάσεις και άλλες να υιοθετούνταν πιο έγκαιρα. Ίσως να είχαμε λιγότερη καμένη γη, χωρίς θύματα από πυρκαγιές.

Διότι, πρώτιστο καθήκον μας πρέπει να είναι η ασφάλεια, η ποιότητα ζωής και η ευημερία των συμπολιτών μας.

Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι,

Είναι θέση μας, ότι ο Προϋπολογισμός αποτελεί επανάληψη του ίδιου μοτίβου δημοσιονομικής διαχείρισης. Πρόκειται για ένα διαχειριστικό προϋπολογισμό που καλύπτει τις αυξημένες λειτουργικές ανάγκες του κράτους, χωρίς να επενδύει στη βελτίωση της κοινωνικής ευημερίας και στην επίλυση των μεγάλων κοινωνικών προβλημάτων όπως είναι η ακρίβεια, η στέγαση και οι ανισότητες.

Οι βασικές παθογένειες και σε αυτόν τον Προϋπολογισμό παραμένουν:

• Η άντληση εσόδων βασίζεται στις έμμεσες φορολογίες που πλήττουν δυσανάλογα τα χαμηλά και μεσαία εισοδήματα. Την ίδια στιγμή η συνεισφορά του πλούτου παραμένει περιορισμένη, διαιωνίζοντας τις κοινωνικές και εισοδηματικές ανισότητες.
• Παρά τα σημαντικά πλεονάσματα και τη μειωμένη εξάρτηση από δανεισμό, η κυβέρνηση επιλέγει τη αυξημένη συσσώρευση αποθεματικών αντί για την σημαντική ενίσχυση της κοινωνικής, πράσινης και ψηφιακής πολιτικής.
• Η πορεία των αναπτυξιακών δαπανών παραμένει συγκριτικά περιορισμένη και εγκλωβίζεται στην ανακύκλωση έργων που δεν ολοκληρώνονται.
• Η υλοποίηση αναπτυξιακών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών δαπανών παραμένει υποτονική, χωρίς να διοχετεύονται οι απαραίτητοι πόροι για στήριξη της πραγματικής οικονομίας.

Με δυο λόγια, Ο προϋπολογισμός δεν δίνει λύσεις σε κρίσιμα προβλήματα όπως είναι η ακρίβεια και η ενεργειακή φτώχεια, η απρόσιτη στέγη και η ενίσχυση της αγοραστικής δύναμης των νοικοκυριών. Συνεχίζει στο ίδιο μοτίβο, χωρίς να δίνει απαντήσεις στην ενεργειακή ανασφάλεια, στις καθυστερήσεις κρίσιμων έργων, στην έλλειψη περιβαλλοντικών μεταρρυθμίσεων, στην υποτονική ψηφιακή μετάβαση, την κοινωνικά άδικη πράσινη μετάβαση και την υπερβολική συγκέντρωση της αγοράς σε τομείς όπως είναι οι τράπεζες, η ενέργεια και η υγεία.

Είναι για αυτούς τους λόγους που ως ΑΚΕΛ και ως Κοινοβουλευτική Ομάδα θα συνεχίσουμε να καταθέτουμε προτάσεις προς όφελος των πολλών. Για δικαιότερη φορολογική πολιτική, για τερματισμό των καταχρηστικών πρακτικών των τραπεζών, για τερματισμό των άδικων εκποιήσεων χωρίς δικαστική προστασία, για προσιτή στέγη, για περιορισμό και έλεγχο στην ανέλεγκτη πώληση μεγάλων εκτάσεων κυπριακής γης σε αλλοδαπούς, ιδιαίτερα κοντά σε κρίσιμες για την ασφάλεια του κράτους υποδομές.

Εξάλλου, με πρωτοβουλίες και διεκδίκηση βουλευτών του ΑΚΕΛ, επεκτάθηκε η γονική άδεια και η άδεια πατρότητας, ρυθμίστηκε η παραχώρηση προσφυγικών οικιών σε χαλίτικη γη, θεσπίστηκε το δικαίωμα στη λήθη και η προστασία των λειτουργών υγείας από τη βία στο χώρο εργασίας. Για πρώτη φορά από το 1960, με συνταγματική τροποποίηση προσθέσαμε νέο ανθρώπινο δικαίωμα σε ασφαλές, καθαρό, υγιές και βιώσιμο περιβάλλον. Γιατί συνάδελφοι, πολιτική δεν είναι μόνο η ενασχόληση με τα μεγάλα διακυβεύματα και την υψηλή λεγόμενη πολιτική. Διότι για να είναι κάποιος «ζώον πολιτικόν», όπως μας υπενθυμίζει ο Αριστοτέλης στα «Πολιτικά» του, οφείλει όπως η συμμετοχή του στα κοινά έχει ως στόχο την ευημερία των πολιτών, την ευδαιμονία όπως έγραψε και στα «Ηθικά Νικομάχεια».

Ασφαλώς κα Πρόεδρε, κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, αυτός ο τόπος δεν θα έχει ποτέ ασφάλεια, ευημερία και σταθερότητα αν δεν αποσείσουμε το σύμβολο – έκτρωμα της κατοχής από τον Πενταδάκτυλο, τη σημαία του παράνομου κράτους. Αν δεν κατορθώσουμε, σε ένα δύσκολο και ρευστό γεωπολιτικό περιβάλλον και με έναν απρόβλεπτο αντίπαλο, να επαναφέρουμε το κυπριακό στις ράγες του διαλόγου και της ρεαλιστικής διεκδίκησης.

Μετά από ένα παρατεταμένο και ζημιογόνο αδιέξοδο, δημιουργείται μια χαραμάδα ελπίδας και προοπτικής. Ας μην αρχίσουμε να κτίζουμε νέες περιρρέουσες. Ας πάψουν κάποιοι να ενεργούν με αυτοεκπληρούμενες προφητείες. Ξέρουμε ποια είναι η Τουρκία. Είναι η κατοχική δύναμη. Η οποία πέραν της σκληρής ρητορικής απέδειξε ότι μπορεί και ελίσσεται. Έτσι έκαμε και στο Κραν Μοντανά. Και για όσους θέλουν να εθελοτυφλούν τους παραπέμπω στην Έκθεση του ΓΓ του ΟΗΕ του Σεπτεμβρίου 2017, όπου καταγράφεται -έστω κι αν ενοχλεί- η θέση της διεθνούς κοινότητας.

Γι’ αυτό, αντί να εικοτολογούμε από το πρωί μέχρι το βράδι για το πως θα κινηθεί η τουρκική πλευρά, ας κάνουμε το αυτονόητο. Πρώτα να δούμε τις δικές μας στοχεύσεις, τη δική μας ξεκάθαρη (ελπίζω) θέση, να μπούμε αποφασιστικά σε μια νέα προσπάθεια επανεκκίνησης ουσιαστικού διαλόγου και είναι εκεί που θα κριθεί και η Τουρκία. Διότι το κυπριακό δεν είναι ποδοσφαιρικός αγώνας που αν δεν παίξεις δεν θα χάσεις ή που κάποτε βολεύεσαι και με ισοπαλία. Η διατήρηση του διχοτομικού στάτους κβο είναι επικίνδυνη. Κάθε επόμενη μέρα εμβαθύνει τη διχοτόμηση. Κάθε επόμενη μέρα αλλοιώνει το κυπριακό επί του εδάφους. Κάθε επόμενη μέρα αφαιρεί από γενεές προσφύγων που φεύγουν το δικαίωμα επιστροφής στη γη που μάς γέννησε. Στερεί από τις επόμενες γενεές Κυπρίων το δικαίωμα να ζήσουν και να δημιουργήσουν ελεύθερα σε μια ασφαλή πατρίδα. Και αυτό είναι άδικο.

Για το ΑΚΕΛ δεν υπάρχουν διλήμματα. Είτε θα διεκδικήσουμε μέσα από διάλογο, απελευθέρωση και επανένωση με βάση το συμφωνημένο πλαίσιο δικοινοτικής, διζωνικής ομοσπονδίας με πολιτική ισότητα είτε θα μας μείνει η διχοτόμηση.

Θέλω με αυτή την ευκαιρία να ευχαριστήσω όλες και όλους τους συνάδελφους για τη συνεργασία μας. Θέλω να ευχαριστήσω ξεχωριστά την Μπέττυ Κουσουλίδου, την Χρυστάλλα Καρόλου, την Παναγιώτα Αποστόλου, την Νίκη Καρακόνδυλου, την Μαρία Ιωαννίδου, την Μύρια Αρκαδίου μα και το σύνολο των κοινοβουλευτικών μας συνεργατών και συνεργάτιδων για το έργο που επιτελούν, καθώς και την Δέσποινα Παντελίδου και την Αλεξάνδρα Λάγκαρη, για τη σταθερή στήριξη και συνεργασία μας. Από τις ευχαριστίες δεν μπορεί να απουσιάσει η ακούραστη και ικανή ομάδα της γραμματείας της Επιτροπής Οικονομικών και η αντίστοιχη της Επιτροπής Νομικών.

Εύχομαι καλές γιορτές με υγεία, ειρήνη και περισσότερη δικαιοσύνη.