Ο Μεγάλος Πατριωτικός Πόλεμος – 80 χρόνια αποτελέσματα και συμπεράσματα

Βλαντισλάβ Ιακείμοβιτς ΓΚΡΟΣΟΥΛ

Δρ Ιστορικών Επιστημών

Καθηγητής του Ινστιτούτου Ρωσικής Ιστορίας

 

Ο Β.Ι. Λένιν, μελετώντας τα υλικά της Συνδιάσκεψης για την Ειρήνη των Βερσαλλιών, κατέληξε στο συμπέρασμα για το αναπόφευκτο ενός νέου παγκοσμίου πολέμου. Ενδιαφέρον ότι σε ένα τέτοιο συμπέρασμα κατέληξε και ο Γάλλος στρατάρχης Φερντινάν Φος, ίσως ένας από τους διασημότερους στρατιωτικούς διοικητές κατά την περίοδο του Πρώτου παγκοσμίου πολέμου. ‘Όμως η γαλλική ελίτ  δεν εισάκουσε τις παραινέσεις του στρατάρχη της και το αποτέλεσμα ήταν η ταπεινωτική ήττα της Γαλλίας το 1940. Εντελώς διαφορετικά συμπεριφέρθηκε η σοβιετική ηγεσία, η οποία με ευλάβεια ακολούθησε τις υποθήκες  του Ιλίτς και πρακτικά σ΄ όλη την περίοδο του μεσοπολέμου προετοιμαζόταν για τον μεγάλο πόλεμο, υποτάσσοντας σ’ αυτήν την προσπάθεια όλη την εσωτερική ζωή της χώρας.

Στις 23 Δεκεμβρίου 1946 πραγματοποιήθηκε υπό την προεδρία του Ι.Β. Στάλιν σύσκεψη διανοουμένων των ανθρωπιστικών επιστημών, αφιερωμένης στα θέματα εκλαΐκευσης της ιστορικής και φιλοσοφικής σκέψης, όπου μεταξύ άλλων ειπώθηκε ότι «…κατ’ ακρίβεια στον Λένιν ανήκει όχι μόνο η ιδέα, αλλά και έθεσε σε πρώτη προτεραιότητα το ζήτημα για την εκβιομηχάνιση της χώρας, όπως επίσης και το άμεσα συνδεδεμένο με αυτήν ζήτημα της κολεκτιβοποίησης στην αγροτική οικονομία…»^[1].

Βλέπουμε λοιπόν ότι η Σοβιετική ηγεσία συνέχισε την πορεία, που όχι μόνο είχε χαράξει ο Λένιν, αλλά μάλιστα καθοδήγησε τα πρώτα βήματα της χώρας προς αυτήν την κατεύθυνση.

Αναφορικά δε με την εκβιομηχάνιση, δηλαδή ότι αυτή είναι άμεσα συνδεδεμένη με την προετοιμασία για πόλεμο είναι στον καθένα από εμάς, που διαθέτει στοιχειώδη λογική, κατανοητό. Κάτι τέτοιο όμως δεν μπορούμε να ισχυριστούμε και για τα ζητήματα, που έχουν άμεση σχέση με την κολεκτιβοποίηση, παρά το γεγονός ότι οι δυο αυτές διαδικασίες είναι άμεσα στενά συνδεδεμένες μεταξύ τους. Η κολεκτιβοποίηση απελευθέρωσε πληθώρα εργατικών χεριών, που χρησιμοποιήθηκαν για τις αυξανόμενες ανάγκες της βιομηχανίας, ενώ ταυτόχρονα υποβοήθησε στην αύξηση της παραγωγής δημητριακών τόσο για την εσωτερική κατανάλωση, όσο και για την διεθνή αγορά.

Ακόμα ένα βασικό στοιχείο της κολεκτιβοποίησης, για το οποίο σήμερα σπάνια γίνεται αναφορά, συνδέεται με το γεγονός ότι η ραγδαία και σε έκταση κολεκτιβοποίηση συνέβαλε στην εμφάνιση στο χωριό μιας στρατιάς μηχανοδηγών – τρακτέρ, θεριστικών μηχανών, φορτηγών – καθώς και μηχανικών, που απετέλεσαν αντίβαρο στους κουλάκους και ήταν από τα βασικά στηρίγματα της σοβιετικής εξουσίας στην ύπαιθρο, ενώ στην περίοδο του πολέμου από αυτούς στρατολογήθηκαν χιλιάδες οδηγοί για τα άρματα μάχης, τα στρατιωτικά αυτοκίνητα, γενικά άνθρωποι γνώστες της μηχανικής τεχνολογίας. Το γεγονός ότι ο αναμενόμενος πόλεμος θα ήταν πόλεμος των μοτέρ στην Σοβιετική Ένωση το γνώριζαν πολύ πριν από τις 22 Ιουνίου 1941. Και σ’ αυτόν τον πόλεμο τελικά συμμετείχε μαζικά τόσο η ύπαιθρος, όσο και η πόλη, πράγμα που αποτελούσε το εχέγγυο για την νικηφόρα έκβαση του.

Στο άρθρο αυτό δεν θα ασχοληθούμε με την εσωτερική κατάσταση, που διαμορφωνόταν μέσα στη χώρα στις παραμονές και κατά την εξέλιξη του πολέμου. Θα επικεντρωθούμε σε παράγοντες, που σχετίζονται με την εξωτερική πολιτική και μάλιστα όχι σε όλους, αλλά μόνο σε μερικούς. Πρώτα απ’ όλα οφείλουμε να απαντήσουμε στο ερώτημα «πότε ξεκίνησε ο Β’ Παγκόσμιος πόλεμος». Όχι ο Πατριωτικός Πόλεμος, αλλά ακριβώς ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος. Γι’ αυτό το θέμα έχω αρθρογραφήσει κατ’ επανάληψη και μάλιστα υπάρχουν αναφορές και στο αναλυτικό πρόγραμμα μαθημάτων ιστορίας για φοιτητές των Ανώτερων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων^[2]. Το 2002, δηλαδή πριν είκοσι χρόνια περίπου, σημείωνα στις σελίδες του κύριου ιστορικού περιοδικού της χώρας μας για την ρωσική ιστορία: «Το ίδιο αβάσιμη είναι και η περιοδικοποίηση του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, την οποία αρχίζουν από την 1^ην Σεπτεμβρίου 1939, αν και προηγούμενα στην σοβιετική ιστοριογραφία είχε υιοθετηθεί μια άλλη ημερομηνία και συγκεκριμένα το 1936. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος ήταν διαδικασία, η οποία ξεκινά με την επίθεση της Ιαπωνίας εναντίον της Κίνας το 1931 και στη συνέχεια συμπληρώθηκε με τον πόλεμο της Ιταλίας με την Αβησσυνία, τον εμφύλιο πόλεμο στην Ισπανία, όπου στο πλευρό των φασιστών πολεμούσαν πέραν των 300 χιλιάδων ξένων στρατιωτών, κύρια Ιταλών και Γερμανών. Η προσάρτηση της Αυστρίας, ο διαμελισμός της Τσεχοσλοβακίας, η επίθεση της Ιταλίας στην Αλβανία, οι στρατιωτικές συγκρούσεις στην λίμνη Χασάν, στον ποταμό Χαλχίν Γκολ και μια σειρά άλλα παρόμοια γεγονότα, που επίσης προηγήθηκαν της 1^ης Σεπτεμβρίου 1939. Την ημερομηνία αυτή την επέβαλαν για να αποδεικνύουν ότι τάχατες η ΕΣΣΔ φέρει την ίδια ευθύνη με την φασιστική Γερμανία για την έκρηξη του πολέμου».^[3]

Κατά κόρο έχω μιλήσει σ’ αυτό το μοτίβο και μάλιστα έγραψα ειδικά άρθρα, αφιερωμένα στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο^[4]. Οφείλω επίσης ιδιαίτερα να υπογραμμίσω ότι με την επικρατούσα περιοδικοποίηση της έναρξης του Δεύτερου Παγκοσμίου πολέμου δεν είμαι ο μόνος που διαφωνεί. Υπάρχει μια πλειάδα ερευνητών, που επίσης δεν αναγνωρίζουν την τρέχουσα περιοδικοποίηση αυτού του πολέμου, η οποία όμως δυστυχώς, στην πραγματικότητα, αναγνωρίζεται επίσημα ως δεδομένη. Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι την διαφωνία τους έχουν εκφράσει ιστορικοί διαφορετικών πολιτικών προτιμήσεων, όπως ο Λ.Ι. Ολστύνσκι, ο Β.Β. Φάλιν, η Ν.Α. Ναροτσνίτσκαγια κ.ά.^[5] Υπάρχουν επίσης συγγραφείς, οι οποίοι θεωρούν απαραίτητο να υπενθυμίζουν την πρότερη σοβιετική περιοδικότητα του Δεύτερου Παγκοσμίου πολέμου. Σ’ αυτούς πρόσκειται και ο γνωστός ρώσος αμερικανολόγος, που για πολλά χρόνια παρέδιδε διαλέξεις για την νεότερη ιστορία στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας Λομονόσωφ, Ε.Φ. Γιζυκώφ. Το 1998 είχε εκδώσει σειρά μαθημάτων για την ιστορία χωρών της Ευρώπης και της Αμερικής, ενώ δε παραθέτει την περιοδικοποίηση έναρξης του Δευτέρου Παγκόσμιου πολέμου στην 1^ην Σεπτεμβρίου 1939, την ίδια στιγμή όμως υπογραμμίζει: «Σε εκείνα τα προπολεμικά χρόνια, ως κανόνας εθεωρείτο ότι ο Δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος πρακτικά ήδη  άρχισε στα χρόνια 1936 -1938 μετά τις πρώτες επιθετικές ενέργειες των δυνάμεων του αντιδραστικού φασιστικού μπλοκ»^[6]. Στην επόμενη δε σελίδα αυτής της έκδοσης ο Ε.Φ Γιζυκώφ επαναλαμβάνει την θέση: «… υπενθυμίζουμε ότι οι επιθετικές ενέργειες του 1936-1938 σ’ εκείνη την περίοδο θεωρήθηκαν ήδη ως η έναρξη του Δεύτερου Παγκόσμιου πολέμου»^[7].

Μεταξύ των διαφωνούντων με την παρούσα επίσημη περιοδικοποίηση του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου από την 1^ην Σεπτεμβρίου ήταν και ο δημοσιογράφος και οικονομολόγος Γ. Ν. Μπαντούρα, ο οποίος έγραφε: «… Ομόφωνα συμφωνώντας ότι ο Δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος τελείωσε τον Σεπτέμβριο 1945, οι ιστορικοί μέχρι σήμερα απέχουν πολύ από το να συμφωνούν για την ημερομηνία έναρξης του. Επιπλέον ο αριθμός αυτών που αμφιβάλλουν για την εγκυρότητα να χαρακτηρίζεται ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος ως «πόλεμος του 1939-1945» και επίσης εκείνοι, που απορρίπτουν ένα τέτοιο χαρακτηρισμό αυξάνονται με την πάροδο του χρόνου»^[8].

Ταυτόχρονα ο Μπαντούρα έκρινε σκόπιμο να αναφέρει ακόμα τέσσερεις απόψεις αναφορικά με την έναρξη του Δεύτερου Παγκοσμίου πολέμου. Σύμφωνα με μια από αυτές ο πόλεμος άρχισε το 1931. Ο Φ. Νόελ Μπέικερ, ως επικεφαλής της βρετανικής αντιπροσωπείας στην τελευταία σύνοδο της Κοινωνίας των Εθνών το 1946, ανέφερε την επίσημη θέση της κυβέρνησης της Μεγάλης Βρετανίας, σύμφωνα με την οποία: «Γνωρίζουμε, ότι ο παγκόσμιος πόλεμος άρχισε στην Μαντζουρία 15 χρόνια πριν…», δηλαδή το 1931. Την συγκεκριμένη ημερομηνία αποδέχεται, σύμφωνα με τα γραφόμενα του Γ.Ν. Μπαντούρα και ο αμερικανός ερευνητής Α. Ιρνε^[9].

Η σημερινή πολιτική ηγεσία της Ρωσίας, όταν σημείωνε τα 70-χρονα του σοβιετο-γερμανικού συμφώνου μη επίθεσης της 23^ης Αυγούστου 1939, παράνομα και σκόπιμα αποκαλούμενο «Σύμφωνο Μολότωφ – Ρίμπεντροπ» και τα 70-χρονα από την επίθεση της Γερμανίας κατά της Πολωνίας αναγνώρισε την 1^ην Σεπτεμβρίου 1939 ως την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου. Η προπολεμική όμως ηγεσία της χώρας αρχικά υποστήριζε μια τελείως διαφορετική άποψη. Σ΄ αυτό το σημείο θα πρέπει να σταθούμε ιδιαίτερα. Στην ΕΣΣΔ ανάμεναν το ξέσπασμα του πολέμου και στην δεκαετία του 1920 και στην δεκαετία του 1930. Στην ΧΙΙΙ Ολομέλεια της Εκτελεστικής Επιτροπής της Κομμουνιστικής Διεθνούς, που πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβριο 1933 ανάμεσα σ’ άλλα σημειώθηκε ότι «η διεθνής κατάσταση φέρει τον χαρακτήρα της παραμονής ενός νέου παγκόσμιου πολέμου»^[10].

Στην πραγματικότητα, όταν ο νέος παγκόσμιος πόλεμος είχε ήδη αρχίσει, σχεδόν άμεσα στην τότε ΕΣΣΔ άρχισαν να γράφουν γι’ αυτό ανοικτά. Εξαιρετικά ενδεικτικό σε σχέση με αυτό είναι οι αναφορές, που γίνονται στην έκδοση του 1938 «Η Ιστορία του ΠΚΚ(μπ). Σύντομο εγχειρίδιο»^[11] , όπου μετά από την αναφορά για την επίθεση της φασιστικής Ιταλίας ενάντια στην Αβησσυνία και την άρνηση της Γερμανίας να συμμορφώνεται με τους όρους της Συνθήκης των Βερσαλλιών, σε συνδυασμό με την ύπαρξη σχεδιασμού για βίαιη αναθεώρηση των συνόρων ευρωπαϊκών κρατών, γίνεται λόγος για την στρατιωτική επέμβαση της Γερμανίας και Ιταλίας ενάντια στην Ισπανική Δημοκρατία, την βίαιη ενσωμάτωση της Αυστρίας στην Γερμανία το 1938, καθώς επίσης και την εισβολή της Ιαπωνίας στην Κεντρική Κίνα το 1937. Αφού λοιπόν αναφέρονται οι ανωτέρω επιθετικές ενέργειες, οι οποίες κατονομάζονται ως σταθμοί του πολέμου, οι συγγραφείς του εγχειριδίου υπογραμμίζουν: «Όλες αυτές οι ενέργειες δείχνουν ότι ο δεύτερος ιμπεριαλιστικός πόλεμος στην πράξη έχει ξεκινήσει» Και λίγο πιο κάτω υπάρχει συνέχεια αυτής της συγκεκριμένης σκέψης: «Ξεκίνησε στα κρυφά, χωρίς την κήρυξη πολέμου. Τα κράτη και οι λαοί κάπως ανεπαίσθητα σέρνονται στην τροχιά του δεύτερου ιμπεριαλιστικού πολέμου. Άρχισαν τον πόλεμο σε διάφορα μέρη του κόσμου τρία επιδρομικά κράτη – οι φασιστικοί κυβερνώντες κύκλοι της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Ιαπωνίας. Ο πόλεμος διεξάγεται σε μια τεράστια έκταση από το Γιβραλτάρ μέχρι την Σαγκάη. Ο πόλεμος ήδη πρόλαβε και έσυρε στην τροχιά του πέραν του μισού δισεκατομμυρίου πληθυσμό»^[12].

Επειδή λοιπόν σ’ αυτήν την έκδοση επανειλημμένα γίνεται λόγος ότι ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος ήδη έχει ξεκινήσει^[13], εξυπακούεται ότι κατ’ ουδένα λόγο δεν μπορούσε να ήταν απλώς σύμπτωση ή απροσεξία. «Η ιστορία του ΠΚΚ(μπ). Σύντομο εγχειρίδιο» όχι μόνο γράφτηκε από ομάδα συγγραφέων, αλλά τα κεφάλαια μετά την συγγραφή τους αποστέλλονταν και στα μέλη και υποψήφια μέλη του Πολιτικού Γραφείου της Κ.Ε. του ΠΚΚ(μπ) και σε μερικά ακόμα μέλη της Κ.Ε., ενώ την γενική επιμέλεια για την προετοιμασία αυτής της έκδοσης την είχε ο ίδιος ο Ι.Β. Στάλιν, κάτι για το οποίο μαρτυρούν τα εκτενή υλικά, που δημοσιοποιήθηκαν στο περιοδικό «Ζητήματα Ιστορίας»^[14].

Επειδή μέχρι και τις μέρες μας διατηρούνται οι προσωπικές γραπτές τροποποιήσεις του Στάλιν σε πολλά κεφάλαια του εγχειριδίου, συμπεριλαμβανομένων του 11^ου και 12^ου  κεφαλαίων, που αφορούν τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο^[15], διαφαίνεται λοιπόν ότι με την ερμηνεία, που αποδίδει αυτό το δημοσιευμένο εγχειρίδιο, ήταν όχι μόνο πλήρως σύμφωνος, αλλά επιπλέον, ως ένα βαθμό την διατύπωνε και ο ίδιος. Έτσι λοιπόν «Η Ιστορία του ΠΚΚ(μπ). Σύντομο εγχειρίδιο» εκφράζει την επίσημη σοβιετική άποψη, κάτι που φανερώνει και η ειδική ένδειξη στον τίτλο του εγχειριδίου «Εγκρίθηκε από την Κ.Ε. του ΠΚΚ(μπ). 1938».

Μερικούς μήνες μετά την κυκλοφορία αυτού του εγχειριδίου η επίσημη σοβιετική τοποθέτηση για την έναρξη του Δεύτερου Παγκοσμίου πολέμου εκφράστηκε στην «Εισηγητική ομιλία στο XVIII συνέδριο του κόμματος για τις εργασίες της Κ.Ε. του ΠΚΚ(μπ.)», η οποία κατατέθηκε στις 10 Μαρτίου 1939. Στην αρχή αυτής της ομιλίας και στο κεφάλαιο «Η διεθνής θέση της Σοβιετικής Ένωσης» αναφέρεται: «Για δεύτερη χρονιά τώρα διεξάγεται ένας νέος ιμπεριαλιστικός πόλεμος, που  εξαπλώνεται σε μια τεράστια έκταση από την Σαγκάη μέχρι και το Γιβραλτάρ, εμπλέκοντας πέραν από 500 εκατομμύρια ανθρώπους. Βίαια αναπροσαρμόζεται ο χάρτης της Ευρώπης, της Αφρικής και της Ασίας. Όλο το μεταπολεμικό σύστημα, του λεγόμενου καθεστώτος ειρήνης, έχει ριζικά κλονιστεί»^[16].

Σε αντίθεση με την «Η Ιστορία του ΠΚΚ(μπ.). Σύντομο εγχειρίδιο», όπου αναφέρεται για τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο «στην πράξη», αν και στη συνέχεια αυτή η φράση εκεί δεν ολοκληρώνεται, εδώ στην Εισηγητική ομιλία προς το XVIII Συνέδριο απευθείας γίνεται λόγος ότι ήδη για δυο χρόνια διεξάγεται ο νέος ιμπεριαλιστικός πόλεμος. Επειδή λοιπόν το Συνέδριο έγινε στις αρχές Μαρτίου 1939, τότε το δεύτερο έτος για το οποίο γίνεται λόγος, σημαίνει το έτος έναρξης του πολέμου, δηλαδή το 1937,  όταν οξύνθηκε ο πόλεμος στην Ισπανία και η Ιαπωνία εισέβαλε στην Κεντρική Κίνα. Σημαίνει λοιπόν ότι αυτή ήταν η τότε σοβιετική άποψη για την έναρξη του Δεύτερου Παγκοσμίου πολέμου. Αυτή δε η άποψη είχε κυκλοφορήσει ευρέως σε διάφορα σοβιετικά μέσα μαζικής ενημέρωσης και ήταν της πάσης γνωστή.

Από τις πολλές αναφορές στον κεντρικό και τοπικό σοβιετικό τύπο αναφορικά με την Εισηγητική ομιλία προς το XVIII Συνέδριο και τη θέση, που διατύπωνε για την εμφάνιση του νέου ιμπεριαλιστικού πολέμου, δίνουμε ιδιαίτερη προσοχή στο τεύχος Ιουλίου 1939 του περιοδικού «Ο Μπολσεβίκος» – κύριο θεωρητικό όργανο της Κ.Ε. του ΠΚΚ(μπ.) Σε άρθρο της Σύνταξης υπό τον τίτλο «25 χρόνια από την έναρξη του Α΄ Παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού πολέμου» αναφέρεται: «Η ανθρωπότητα σημειώνει την εικοστή πέμπτη επέτειο της πρώτης παγκόσμιας ιμπεριαλιστικής σφαγής υπό τον εκκωφαντικό βρυχηθμό των όπλων. «Ο νέος ιμπεριαλιστικός πόλεμος έχει γίνει γεγονός» (Στάλιν). Ένας πόλεμος – από τους πιο εγκληματικούς πολέμους της εποχής του ιμπεριαλισμού – ξεκίνησε και διευρύνεται από τους φασίστες επιδρομείς για ένα νέο μοίρασμα του κόσμου, για την υποδούλωση ξένων λαών και λεηλασία ξένων εδαφών»^[17].

Ο τίτλος του πιο πάνω άρθρου μιλά από μόνος του. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος καταγράφεται ως γεγονός. Και στη συνέχεια αυτή η δήλωση επαναλήφθηκε μερικές φορές. Αυτός ο πόλεμος – ο δεύτερος ιμπεριαλιστικός – κατονομάζεται ως πόλεμος για το μοίρασμα του κόσμου και όπως αναφέρεται σ’ αυτό «έχει καλύψει 3 ηπείρους – πάνω από 500 εκ. ανθρώπους». Σ’ αυτό επίσης σημειώνεται ότι στις παλιές μεθόδους εξαπάτησης των μαζών προστέθηκαν νέες, πιο περίπλοκες από τις προηγούμενες, που χρησιμοποιήθηκαν από τους ιμπεριαλιστές στην περίοδο του 1914. Και μια από αυτές τις μεθόδους, ονομαζόμενη εντατική επεξεργασία από τους ιμπεριαλιστές της θέσης για την δυνατότητα «τοπικών», απομονωμένων πολέμων».

 

 

 

Αυτή η θέση λοιπόν για την δυνατότητα «απομονωμένων πολέμων», όπως έγραφαν οι συγγραφείς του εν λόγω άρθρου, χρησιμοποιείται ευρέως ως μέσον για την μείωση της επαγρύπνησης των λαών «συγκαλύπτοντας την σταδιακή διολίσθηση σ’ ένα νέο παγκόσμιο πόλεμο»^[18].

Στο ίδιο τεύχος του περιοδικού για τον δεύτερο ιμπεριαλιστικό πόλεμο γράφουν και ο διάσημος οικονομολόγος Ε.Σ. Βάργκα^[19] και ο καθηγητής ιστορικός Α.Σ. Γιερουσαλίμσκι^[20], παρουσιάζοντας τον ως προϊόν της γενικής κρίσης του καπιταλισμού. Για τον δεύτερο ιμπεριαλιστικό πόλεμο, για το νέο μοίρασμα του κόσμου γίνεται αναφορά και στο άρθρο, το αναφερόμενο στα γεγονότα στην λίμνη Χασάν, καθώς και στο άρθρο της σύνταξης με τίτλο «Ο δεύτερος ιμπεριαλιστικός πόλεμος». Σ’ αυτό το τελευταίο άρθρο οι πόλεμοι προσδιορίζονται ως αναπόφευκτο φαινόμενο της καπιταλιστικής πραγματικότητας και γίνεται λόγος τόσο για τις εστίες πολέμου, όσο και για τους υπαίτιους. Εδώ διαχωρίζονται οι κύριες περίοδοι του δεύτερου ιμπεριαλιστικού πολέμου από το 1931 μέχρι και το 1939^[21]. Εδώ εφίσταται η προσοχή του αναγνώστη ότι οι πρώτες κλαγγές όπλων του δεύτερου ιμπεριαλιστικού πολέμου ακούστηκε στην Άπω Ανατολή. Το Φθινόπωρο του 1931 ο ιαπωνικός ιμπεριαλισμός εισέβαλε στην Κίνα^[22].

Μέσα στο πνεύμα αυτό εκείνην την περίοδο έγραφαν και πολλά άλλα έντυπα, που κυκλοφορούσαν στην Σοβιετική Ένωση. Για παράδειγμα στο τεύχος του περιοδικού «Κομμουνιστική Διεθνής» (Αύγουστος – Σεπτέμβριος 1939), που είχε υπογραφεί  όμως για εκτύπωση στις 2 Νοεμβρίου, υπάρχει άρθρο του Γενικού Γραμματέα της Εκτελεστικής Επιτροπής της Κομιντέρν Γκ. Δημητρώφ, όπου αναφέρεται: «Αρχίζοντας με την επίθεση ενάντια των λαών της Αβησσυνίας, της Ισπανίας, της Κίνας ο Δεύτερος παγκόσμιος ιμπεριαλιστικός πόλεμος εξελίχθηκε πλέον σε πόλεμο μεταξύ των μεγαλύτερων καπιταλιστικών κρατών. Ο πόλεμος μεταφέρθηκε στην καρδιά της Ευρώπης, απειλώντας να μετατραπεί σε παγκόσμια σφαγή»^[23]. Σήμερα είναι πολύ καλά γνωστό ότι στην συγγραφή του συγκεκριμένου άρθρου του Γκ. Δημητρώφ συνέβαλε και ο Στάλιν, ο οποίος έκανε διορθώσεις στο κείμενο, ενώ στις 25 Οκτωβρίου στην παρουσία του Α.Α. Ζντάνωφ εξέφρασε και προφορικά τις παρατηρήσεις του στον Δημητρώφ. Έτσι αυτό το άρθρο μπορεί να θεωρηθεί ότι εκφράζει όχι μόνο την άποψη της ηγεσίας της Κομιντέρν, αλλά και την άποψη της σοβιετικής ηγεσίας^[24].

Αυτή λοιπόν ήταν η πρώτη περιοδικότητα για την έναρξη του Δεύτερου Παγκοσμίου πολέμου στην σοβιετική βιβλιογραφία, η οποία όμως μεταγενέστερα αντικαταστάθηκε με μια άλλην. Γιατί και πότε έγινε αυτό το πραγματευόμαστε σε άλλο μας άρθρο^[25]. Το βασικό όμως είναι ότι η περιοδικότητα ήταν και ορθή και αντιστοιχούσε στις τότε πραγματικότητες. Είναι ορθή και από επιστημονικής και από πολιτικής άποψης. Στην πραγματικότητα υποδεικνύει ότι αυτός ο πόλεμος πράγματι άρχισε στην Ανατολή. Η Κίνα σ’ αυτόν τον πόλεμο απώλεσε 20 εκ. ανθρώπους, όταν η επιχείρηση στην Πολωνία το 1939 διάρκεσε μόνο έναν μήνα και οι Πολωνοί είχαν απώλειες 66,3 χιλιάδες νεκρούς, ενώ οι Γερμανοί 8 χιλιάδες^[26]. Ποιος από αυτούς τους δυο πολέμους είναι μικρός ή τοπικός; Η κήρυξη πολέμου στην Γερμανία από την Αγγλία και την Γαλλία στις 3 Σεπτεμβρίου όχι τυχαία ακόμα και τότε ονομάσθηκε «παράξενος πόλεμος». Μετά την πολωνική επιχείρηση στη Δυτική Ευρώπη για επτά μήνες δεν υπήρξαν στρατιωτικές συγκρούσεις. Και αυτός ονομάζεται Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος! Εν τω μεταξύ οι δυο αυτές χώρες ενώ κήρυξαν τον πόλεμο στην Γερμανία, δεν τον κήρυξαν τότε στην ΕΣΣΔ, όταν τα σοβιετικά στρατεύματα εισχώρησαν στην Δυτική Ουκρανία και Δυτική Λευκορωσία. Αυτό σημαίνει ότι εκεί στη Δύση αντιλαμβάνονταν πολύ καλά ότι ΕΣΣΔ και Γερμανία δεν είναι το ίδιο πράγμα. Επομένως, εφ’ όσον εκτιμούμε ότι η περιοδικότητα εκείνης της εποχής είναι ορθή, σημαίνει ότι θα πρέπει με την ευκαιρία των 80 χρόνων από την έναρξη του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου να την επαναφέρουμε.

Ένα δεύτερο ζήτημα, που θα θέλαμε να θίξουμε σ’ αυτό μας το άρθρο αφορά την δήθεν αιφνιδιαστική επίθεση στις 22 Ιουνίου 1941. Γι’ αυτό το θέμα έχουν γραφεί βουνά βιβλιογραφίας^[27]. Υπάρχει ευρέως διαδεδομένη μια πολύ απλοϊκή άποψη ότι ο Στάλιν δεν εμπιστευόταν κανέναν άλλο εκτός από τον Χίτλερ. Στην πραγματικότητα  όμως, επειδή κατά την 22^α  Ιουνίου 1941 η Σοβιετική Ένωση είχε μόνο έναν σύμμαχο – την Λαϊκή Δημοκρατία της Μογγολίας, ο Στάλιν ήταν απορροφημένος με την αναζήτηση ισχυρών συμμάχων και την δυνατότητα από που θα τους αποκτήσει την βρήκε, έχοντας λάβει μια κατάλληλη και αξιόλογη πληροφόρηση από την Αγγλία. Από την Άνοιξη του 2006 ο συνταγματάρχης της αντικατασκοπίας Π.Π. Κουλεσσιώφ, ο οποίος είχε πρόσβαση στα αρχεία της ομάδας, της αποκαλούμενης «Κύκλος του Κέιμπριτζ» ή «οι 5 του Κέιμπριτζ», δημοσιοποίησε την αξιόλογη αναφορά του με τον τίτλο «Για την «παράξενη» συμπεριφορά του Ι.Β. Στάλιν στις παραμονές του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου» Σε συντομία ο συγγραφέας αναφέρεται από ποιον οργανώθηκε και πότε εμφανίσθηκε η ομάδα «Κύκλος του Κέιμπριτζ» και μεταξύ άλλων αναφέρει ότι η αλληλογραφία μεταξύ Ρούζβελτ και Τσώρτσιλ ελεγχόταν από την συγκεκριμένη ομάδα. Έτσι μέσον αυτού του καναλιού ο Στάλιν γνώριζε την απάντηση του Ρούζβελτ σε ερώτημα του Τσώρτσιλ αναφορικά με ποιαν πλευρά θα είναι η Αμερική σε περίπτωση πολέμου μεταξύ Γερμανίας και Σοβιετικής Ένωσης. Ο Αμερικανός πρόεδρος υπογράμμισε «ότι οι ΗΠΑ θα βοηθήσουν εκείνην την πλευρά, η οποία θα δεχθεί απρόκλητη επίθεση»^[28].

Αυτή ήταν μια πληροφορία εξαίρετης σημασίας, η οποία επίδρασε στις ενέργειες του Στάλιν, ο οποίος πάνω απ’ όλα προσπαθούσε να μην προκαλέσει πρώτος την όποια σύγκρουση. Ακόμα μια σημαντική πληροφορία, αναφέρεται από τον Π.Π. Κουλεσσιώφ, σχετικά με την  είδηση για την πτήση του Ρούντολφ Ες^[29] στην Αγγλία στις 10 Μαΐου 1941. Ο Κιμ Φίλμπι – επικεφαλής του «Κύκλου του Κέιμπριτζ» – ενημέρωσε για την εμπιστευτική συνομιλία που είχε με τον Αναπληρωτή προϊστάμενο του βρετανικού Υπουργείου Εξωτερικών Tom Dupree, όπου ειπώθηκε «ότι ο Ες θέλει να δημιουργήσει μια αγγλογερμανική συμμαχία εναντίον της ΕΣΣΔ». Ακριβώς από τον Ες η βρετανική κυβέρνηση έμαθε για την ύπαρξη του σχεδίου «Μπαρμπαρόσα», δηλαδή για το σχέδιο επίθεσης της Γερμανίας στην ΕΣΣΔ. Ο Ες ήταν εξουσιοδοτημένος από τον Χίτλερ να προτείνει τον διαμελισμό της ΕΣΣΔ μεταξύ Γερμανίας, Αγγλίας και ΗΠΑ.

 

 

 

Οι αντίστοιχες ενέργειες του Στάλιν οδήγησαν στο γεγονός ότι στις 22 Ιουνίου η Αγγλία δήλωσε την στήριξη της στην ΕΣΣΔ, ενώ μετά από δυο μέρες υπήρξε ανάλογη δήλωση από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Έτσι λοιπόν η 22^α  Ιουνίου μια πολύ δύσκολη μέρα για τον Σοβιετικό λαό ουσιαστικά υπήρξε μια εξαίρετη διπλωματική και στην πράξη στρατιωτικο-πολιτική επιτυχία, η οποία στην συνέχεια οδήγησε στην συντριβή του φασιστικού μπλοκ και έσωσε την ανθρωπότητα από την απειλή της μαύρης πανούκλας.

 

^[1]  Сталин И.В. Сочинения. Том 17. 1895 – 1932. Тверь, 2004, с.632.

 

^[2]  Гросул В.Я. Программа курса «Всеобщая история» ( новая и новейшая). М., 2001

 

^[3]  Гросул В.Я. Научный или «судебный» подход к истории? // Отечественная история. 2002, № 3, с. 19.

 

^[4]  Гросул В.Я. О периодизации всемирной и отечественной истории // Отечественная история. 2007, № 3; Расширенный вариант этой статьи см: Труды Института российской истории. Вып. 8.М., 2009; Его же. Когда началась Вторая мировая война ? Обзор отечественной литературы // Великая Отечественная война ( 1941 – 1945 годы).М., 2010;Эта статья опубликована также в журнале «Отечественная история». 2015, № 1 ( 84);  Его же.Когда началась Вторая мировая война // Новая и новейшая история. 2010, №3; Его же. Так когда же началась Вторая мировая война ? // Правда, № 94 (30881), 29 августа 2019; Его же.Еще раз о начале Второй мировой войны // Легендарный и Священный Парад Победы на Красной площади в Москве 24 июня 1945. Иркутск, 2020.

 

^[5]  Фалин В.М. Второй фронт. Антигитлеровская коалиция: конфликт интересов. М., 2000, с. 54 – 55; Можейко И.В. Западный ветер – ясная погода. М., 2001, с. 12; Бандура Ю.Н. Вторая мировая: о какой войне идет речь? // Вопросы истории. 2003, № 8, с. 172;Курс отечественной истории IX – ХХ веков. Основные этапы и особенности развития российского общества в мировом историческом процессе. Под ред. Л.И.Ольштынского. Учебник для вузов.М. 2005, с. 386 – 389;  Никифоров Ю.А. Война и миф // Поиск. 22 сентября 2006, с. 14; Паршев А., Степаков В. Когда началась и когда закончилась Вторая мировая. М., 2007; Бобров А. Сентябрь с упорством и потворством // Советская Россия. 29 сентября 2009 ; Бутаков Я. Не каяться – гордиться // Патриот. Сентябрь 2008, № 35, с. 1, 8 – 9.

 

^[6]  Язьков Е.Ф. История стран Европы и Америки в новейшее время ( 1918 – 1945) Курс лекций. М., 1998, с. 332.

 

^[7]  Там же, с. 333.

 

^[8]  Бандура Ю.Н. Указ. соч., с. 172.

 

^[9]  Там же

 

^[10]  XIII пленум ИККИ. Стенографический отчет. М., 1934, с. 591.

 

^[11] Σημ. μτφ.: ΠΚΚ(μπ) – Πανενωσιακό Κομμουνιστικό Κόμμα Μπολσεβίκων.

 

^[12]  История Всесоюзной Коммунистической Партии (большевиков). Краткий курс. Под редакцией комиссии ЦК ВКП(б). Одобрен ЦК ВКП(б). 1939 год. М., 1954, с. 317 – 318.

 

^[13]  Там же, с. 318 – 320.

 

^[14]  Сталин И.В. в работе над «Кратким курсом истории ВКП(б) // Вопросы истории. 2002, № 11, с. 3 – 29; № 12, с. 3 – 26;2003, № 3, с. 23; № 4, с. 3 – 25.

 

^[15]  Там же. № 12, с. 15 – 20.

 

^[16]  Сталин И. Соч. Т. 14. Март 1934 – июнь 1941. 2 – ое изд. М., 2007, с. 387.

 

^[17]  Двадцатипятилетие Первой мировой империалистической войны // Большевик. 1939, № 13, с. 2.

 

^[18]  Там же, с. 3.

 

^[19]  Варга Е. Капитализм накануне Первой и Второй империалистических войн // Там же, с. 11.

 

^[20]  Ерусалимский А. Борьба за передел мира и политика агрессоров // Там же, с. 36.

 

^[21]  Вторая империалистическая война // Там же, с. 70.

 

^[22]  Там же, с. 67 – 68.

 

^[23]  Димитров Г.Война и рабочий класс капиталистических стран // Коммунистический Интернационал. 1939, № 8 – 9, с. 24.

 

^[24]  Коминтерн и советско – германский договор о ненападении // Известия ЦК КПСС. 1989, № 12, с.210.

 

^[25]  См: В.Я. Гросул. Когда началась Вторая мировая война. Обзор отечественной литературы // Политическое просвещение. 2015. № 1 ( 84).

 

^[26]  Мировые войны ХХ века. Кн. 3, с. 74.

 

^[27]  См., например, Солонин М. 22 июня, или когда началась Великая Отечественная война? М., 2006;Плешаков К. Ошибка Сталина: Первые 10 дней войны. М., 2006;Мельтюхов М.И. Споры вокруг 1941 года: опыт критического осмысления одной дискуссии // Отечественная история. 1994, № 3; Борозяк А.И. 22 июня 1941 года. Взгляд «с той» стороны // Отечественная история. 1994, № 1;Невежин В.А. Сратегические замыслы Сталина накануне 22 июня 1941 ( По итогам «незапланированной дискуссии» российских историков // Отечественная история. 199, № 5..

 

^[28]  Кулешов П.П. О «странном» поведении И.В. Сталина накануне Великой Отечественной войны // Политическое просвещение. 2006, № 2, с.126.

 

^[29] Σημ. μτφ.: Υπαρχηγός του Χίτλερ στο ναζιστικό κόμμα και υπουργός του Ράιχ.