Η ίδρυση και οι αγώνες του Κομμουνιστικού Κόμματος Κύπρου

Πίνακας του ζωγράφου Χρήστου Φουκαρά ο οποίος απεικονίζει το Ιδρυτικό Συνέδριο του ΚΚΚ στις 15 Αυγούστου 1926. (Συλλογή Κ.Ε. ΑΚΕΛ)

Τη νύχτα της 14ης Αύγουστου 1926, το Σάββατο, αρχίζουν να μαζεύονται με προφύλαξη ένας – ένας οι αντιπρόσωποι στο Συνέδριο. Σ’ ένα μικρό σπιτάκι της Λεμεσού. Ήταν όλοι – όλοι καμιά εικοσάδα αντιπρόσωποι. Διανυκτέρευσαν εκεί, έκαμαν τη δουλειά τους την Κυριακή ολημέρα, 15 Αυγούστου, πέρασαν εκεί και τη νύχτα της Κυριακής και τα ξημερώματα της Δευτέρας διαλύθηκαν, στο μισοσκόταδο της αυγής, με συνωμοτική προφύλαξη.

Στην πρώτη αυτή συνεδριακή σύναξη παρευρέθηκαν οι Χαράλαμπος Βατυλιώτης (Βάτης), Κώστας Χριστοδουλίδης (Σκελέας), Χαράλαμπος Σολομωνίδης, ο υπεύθυνος του «Νέου Ανθρώπου», Γιάννης Παπαγγέλου (Λεύκης), ο ποιητής- συγγραφέας, από τους στυλοβάτες του «Νέου Ανθρώπου», Χρίστος Σαββίδης, Κώστας Δράκος, Χριστόδουλος Αρτεμίου, Πλάτων Τουμάζος και η αδελφή του Κατίνα, κατοπινή σύζυγος του Ιάκωβου Νικολάου – που ήταν κι’ αυτός από τους πρωτεργάτες του Κόμματος, Κλεάνθης Κιούπης,πού κατέβηκε περπατητός από το Κοιλάνι για να παρευρεθεί στο Συνέδριο, Γ. Σολιάτης, X. Σκαπανέας, Κώστας Έρωτας, Λεωνίδας Χριστοδουλίδης και Άννινος Γεωργίου.

Παρευρέθηκαν, επίσης, και εκπρόσωποι της μαθητικής και εργατικής νεολαίας του ΚΚΚ: Κυριάκος Κουκκουλής, Μάρκος Μαρκουλής, Μ. Μικελλίδης, Γ. Σολομωνίδης, Εύστάθιος Ξιναρής.

 

από τις διαλέξεις για την ιστορία του ΚΚΚ-ΑΚΕΛ, του Κεντρικού Μορφωτικού Γραφείου ΑΚΕΛ

Η ίδρυση του Κομμουνιστικού Κόμματος Κύπρου δεν ήταν ένα τυχαίο γεγονός. Το ΚΚΚ ήρθε για να απαντήσει σε μια πραγματική ανάγκη που έθετε η ίδια η ζωή και η κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη στην Κύπρο. Ήρθε να απαντήσει στην ιστορική ανάγκη η εργατική τάξη της Κύπρου να καταστεί τάξη για τον εαυτό της. Να αποκτήσει αυτοσυνείδηση του ρόλου και της αποστολής της, να οργανωθεί συνδικαλιστικά και πολιτικά και να παλέψει για τα δίκαια και τα δικαιώματα της. Αυτή ήταν η πρώτη, η εσωτερική προϋπόθεση για την εμφάνιση του ΚΚΚ.

Η δεύτερη, εξωτερική προϋπόθεση, ήταν το κοσμοϊστορικό γεγονός της Μεγάλης Οκτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης στη Ρωσία, που συντάραξε τον κόσμο, άλλαξε τον ρουν της παγκόσμιας ιστορίας και με τα μηνύματα της κινητοποίησε εκατομμύρια ανθρώπους σ’ ολόκληρο τον πλανήτη στην πάλη για την ελευθερία, την κοινωνική δικαιοσύνη, τη δημοκρατία και τον σοσιαλισμό.

Είναι γνωστό ότι το 1878 η Κύπρος πέρασε κάτω από τη κυριαρχία της Βρετανίας. Οι πρώτες δεκαετίες της αγγλικής κατοχής συνοδεύονται με την ανάπτυξη των καπιταλιστικών σχέσεων στην κυπριακή κοινωνία, έστω και αν αυτές βρίσκονταν ακόμα σε μια αρκετά εμβρυώδη κατάσταση σε σύγκριση με άλλες χώρες κύρια της Ευρώπης. Άρχισε να αναπτύσσεται παραγωγή αγροτικών προϊόντων που στόχευε να ικανοποιήσει ανάγκες της εγχώριας αγοράς αλλά και να εξαχθούν στο εξωτερικό, αναπτύχθηκε το εμπόριο, δημιουργήθηκαν οι πρώτες φάμπρικες και βιοτεχνίες, χαράκτηκαν δρόμοι που διευκόλυναν την εμπορική κίνηση, διαμορφώθηκαν καλύτερα τα λιμάνια και αυτό έδωσε κάποια ώθηση στις εμπορικές σχέσεις της Κύπρου με τον έξω κόσμο.

Η ανάπτυξη των καπιταλιστικών σχέσεων οδήγησε και στην εμφάνιση της εργατικής τάξης. Μισθωτοί εργάτες άρχισαν να δουλεύουν στις βιοτεχνίες και τις πρώτες φάμπρικες – οινοποιεία, εργαστήρια επεξεργασίας καπνού, μεταξουργεία κ.α. Μισθωτοί εργάτες εμφανίστηκαν στις οικοδομές, τα δημόσια κατασκευαστικά έργα, τα λιμάνια και αργότερα στα μεταλλεία. Περιττό να τονίσουμε ότι εργάζονταν «από το γέννημα μέχρι το βούττημα του ήλιου», έπαιρναν μεροκάματα πείνας και ήταν έρμαιο στην ασυδοσία των αφεντικών. Δεν τους προστάτευε καμιά νομοθεσία. Δεν υπήρχε καμιά κοινωνική μέριμνα ή ασφάλεια.

Στις πόλεις διαμορφώνεται μια ολιγάριθμη αλλά εύπορη αστική τάξη από εμπόρους και επιχειρηματίες γύρω από την οποία προσκολλήθηκε ένα στρώμα υπαλλήλων της διοίκησης, δικηγόρων, γιατρών κ.α Στις πόλεις υπήρχε και ένα μεγάλο μεσαίο στρώμα βιοπαλαιστών και βιοτεχνών στα εργαστήρια και καταστήματα των οποίων δούλευε ένας αρκετά μεγάλος αριθμός από «τσιράκια».

Παρά τα βήματα κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης η Κύπρος εξακολουθούσε να είναι μια καθυστερημένη αγροτική χώρα με έντονα φεουδαρχικά κατάλοιπα από την προηγούμενη οθωμανική περίοδο. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού αποτελείτο από μικροκαλλιεργητές αγρότες, που υπέφεραν από τη βαριά φορολογία, τις αγγαρείες, τους τοκογλύφους και την εκμετάλλευση των εμπόρων. Η αγροτιά ζούσε σε άθλιες συνθήκες φτώχιας, αμάθειας, ασθενειών. Υπήρχαν και πλούσιοι αγρότες – τσιφλικάδες – Ε/κύπριοι και Τ/κύπριοι. Μεγάλοι γαιοκτήμονες ήταν η Εκκλησία και τα μουσουλμανικά θρησκευτικά ιδρύματα (Εφκάφ).

Παρόλο που στην Κύπρο δεν διεξήχθησαν πολεμικές επιχειρήσεις κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, εντούτοις ο Πόλεμος επηρέασε καταλυτικά τα κυπριακά δεδομένα. Η μαύρη αγορά στη διάρκεια του πολέμου και η τοκογλυφία που πραγματικά οργίασε κατά τα μεταπολεμικά χρόνια είχαν σαν αποτέλεσμα το ξεκλήρισμα χιλιάδων αγροτών, που χάνοντας τα κτήματα τους καταφεύγουν στις πόλεις αναζητώντας δουλειά. Πυκνώνουν έτσι τις γραμμές της εργατικής τάξης.

Στο πολιτικό επίπεδο κυρίαρχοι ήταν οι βρετανοί αποικιοκράτες που διοικούσαν την πατρίδα μας με μοναδικό γνώμονα τα συμφέροντα της αυτοκρατορίας. Οι Άγγλοι θέλοντας να εμφανίσουν ένα δήθεν φιλελεύθερο πρόσωπο ίδρυσαν στα 1882 το λεγόμενο Νομοθετικό Συμβούλιο, ένα είδος βουλής, που είχε περιορισμένες εξουσίες. Στην πραγματικότητα η εξουσία στην Κύπρο ήταν συγκεντρωμένη στα χέρια του Άγγλου κυβερνήτη. Στο Νομοθετικό Συμβούλιο εκλέγονταν 9 Ε/ κύπριοι βουλευτές και 3 Τ/κύπριοι. Διορίζονταν όμως και 6 εκπρόσωποι της αγγλικής διοίκησης. Δικαίωμα ψήφου είχαν μόνο οι άνδρες και από αυτούς εκείνοι που είχαν ακίνητη περιουσία ή πλήρωναν ενοίκιο.

Στο Νομοθετικό Συμβούλιο εκλέγονταν κατά κανόνα πολιτευτές που εκπροσωπούσαν την αστική τάξη καθώς και μέλη της εκκλησιαστικής ιεραρχίας. Οι πολιτευτές – καλύτερα πολιτικάντηδες της εποχής – και οι εκπρόσωποι της ιεραρχίας δεν έδειχναν και κανένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα προβλήματα του λαού και την τραγική θέση των εργαζομένων στην πόλη και το χωριό. Δημαγωγούσαν ασύστολα παραπέμποντας τη λύση των προβλημάτων στην Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Και συνεργάζονταν με την αποικιοκρατία στην εκμετάλλευση του κυπριακού λαού.

Είναι μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες που τα μηνύματα της Οκτωβριανής Επανάστασης έφτασαν και στην Κύπρο. Συγκίνησαν αρχικά μια μικρή ομάδα νέων προοδευτικών εργαζομένων στη Λεμεσό. Δεν είναι τυχαίο γεγονός που η Λεμεσός έγινε η κοιτίδα του κομμουνιστικού κινήματος στη Κύπρο. Η Λεμεσός με το λιμάνι, τις φάμπρικες και τις πρώτες βιομηχανίες της ήταν μια πόλη με αρκετούς εργάτες. Από την άλλη ως λιμάνι ήταν παράθυρο στον έξω κόσμο. Μαζί με τα εμπορεύματα έρχονταν και οι ειδήσεις, κυκλοφορούσαν και οι νέες ιδέες όπως η ιδέα του σοσιαλισμού- κομμουνισμού.

Ο πρώτος μαρξιστικός πυρήνας σχηματίστηκε στα τέλη του 1920 αρχές του 1921 από τους Χριστόδουλο Χριστοδουλίδη – τραπεζικό υπάλληλο, Λεωνίδα Στρίγγο – ιδιωτικό υπάλληλο και Δημητρό Χρυσοστομίδη – λογιστή. Πολύ σύντομα σ’ αυτούς προστέθηκαν και άλλοι και ο πυρήνας έφτασε τα 30 άτομα, άντρες και γυναίκες.

Οι πρωτοπόροι αυτοί κομμουνιστές ανάλαβαν ένα διπλό καθήκον: να διαδώσουν τις ιδέες του σοσιαλισμού και να οργανώσουν τους εργάτες στις δικές τους ταξικές συντεχνίες. Γρήγορα κατάλαβαν ότι στην προσπάθεια τους αυτή θα τους ήταν πολύτιμο όπλο μια δική τους εφημερίδα και έτσι τον Δεκέμβρη του 1922 εκδίδεται ο «Πυρσός», η πρώτη στην Κύπρο σοσιαλιστική εφημερίδα.

Δεν έμειναν όμως στις θεωρητικές συζητήσεις. Εργάστηκαν πολύ συγκεκριμένα για την οργάνωση των εργαζομένων και με δική τους πρωτοβουλία ιδρύθηκαν οι πρώτες ταξικές συντεχνίες στη Λεμεσό όπως ήταν η συντεχνία των κτιστών, των μαραγκών, των ραπτεργατών και άλλων. Και στα 1924 αυτές οι συντεχνίες συστεγάζονται στο Εργατικό Κέντρο Λεμεσού, που καθίσταται το κέντρο του εργατικού κινήματος. Ψυχή του Εργατικού Κέντρου ήταν ο Γιατρός Νίκος Γιαβόπουλος που μόλις είχε τελειώσει τις σπουδές του στην Αθήνα, όπου είχε ενταχθεί στις γραμμές του ΚΚΕ.

Όταν ο εκδότης του «Πυρσού» Φάνος Φασουλιώτης υποστήριξε ότι το υπό διαμόρφωση κόμμα θα έπρεπε να κινηθεί στα πρότυπα του Εργατικού Κόμματος Αγγλίας, η πλειοψηφία στους μαρξιστικούς κύκλους διαφώνησε μαζί του. Υποστήριξαν την ίδρυση Κομμουνιστικού Κόμματος και προχώρησαν τον Γενάρη του 1925 στην έκδοση της εφημερίδας «Νέος Άνθρωπος» ως το εκφραστικό όργανο του ΚΚΚ.

Ο «Νέος Άνθρωπος» από το πρώτο του φύλλο έδωσε το δικό του πολιτικό- ιδεολογικό στίγμα, αλλά και το στίγμα του Κόμματος που εκπροσωπούσε. Έγραψε χαρακτηριστικά: «σκοπός μας, φτωχέ εργάτη και ξεκληρισμένε χωρικέ, θα είναι το οικονομικό σου ξεσκλάβωμα. Απώτερος σκοπός μας είναι να σταματήσουμε την εκμετάλλευση του ανθρώπου από άνθρωπο». Και κάτι που είχε ιδιαίτερη σημασία για τις συνθήκες της Κύπρου «οι άνθρωποι δεν ξεχωρίζουνται πια σε Έλληνες και Τούρκους για ν’ αλληλοτρώγονται για τα μεγαλεία των πατρίδων των, αλλά σε φτωχούς και πλουτοκράτες, και θα γίνουμε οι κήρυκες της αγάπης και της ενώσεως όλων των φτωχών για την ομαδική επιδίωξη των συμφερόντων των».

Η εμφάνιση και οι δράση των πρώτων κομμουνιστών θορύβησε την αποικιοκρατία και τα ντόπια κατεστημένα. Οι αποικιοκράτες, η πλουτοκρατία, οι εθνικιστές πολιτευτές, οι εκπρόσωποι της εκκλησιαστικής ιεραρχίας είδαν στο πρόσωπο των λίγων αλλά μαχητικών κομμουνιστών την απειλή για τα συμφέροντα και τα προνόμια τους, για τη δική τους πολιτική και κοινωνική τάξη. Φοβήθηκαν ότι οι κομμουνιστές θα ανοίξουν τα μάτια των εργαζομένων για να διεκδικήσουν τα δίκαια και τα δικαιώματα τους. Για τούτο και συνασπίστηκαν σε μια ιερή συμμαχία εναντίον τους.

Η εφημερίδα «Ελευθερία» υποδέχθηκε την είδηση για ίδρυση Κομμουνιστικού Κόμματος στην Κύπρο με ένα άρθρο υπό τον εύγλωττο τίτλο «Η ψώρα του κομμουνισμού». Η αποικιοκρατία σε μια προσπάθεια να πλήξει το κίνημα στη γέννηση του εξόρισε τον Γιαβόπουλο. Και η αστική τάξη επικρότησε αυτό το ανελεύθερο μέτρο ζητώντας από την αποικιοκρατία να πατάξει την εκδήλωση κάθε κομμουνιστικής δραστηριότητας.

Η αντίδραση της αποικιοκρατίας και του ντόπιου κατεστημένου δεν κατόρθωσε να ανακόψει την πορεία του κομμουνιστικού και εργατικού κινήματος. Οι πυρήνες των κομμουνιστών αυξάνονταν και τα μέλη τους πολλαπλασιάστηκαν. Έτσι το Κόμμα ήταν έτοιμο πλέον να προχωρήσει στην πραγματοποίηση του πρώτου, του ιδρυτικού του Συνεδρίου. Το Ιδρυτικό Συνέδριο του ΚΚΚ έγινε τον Δεκαπενταύγουστο του 1926 στη Λεμεσό. Σ’ αυτό πήραν μέρος περίπου είκοσι σύντροφοι και συντρόφισσες. Ουσιαστική συμβολή στην προετοιμασία και την πραγματοποίηση του Συνεδρίου είχε ο Χαράλαμπος Βατυλιώτης – Βάτης. Ο Βάτης είχε μεταναστεύσει σε νεαρή ηλικία στην Αίγυπτο όπου αναμείχθηκε στο εργατικό κίνημα της τότε ελληνικής παροικίας. Στη συνέχεια πήγε στην Ελλάδα που εντάχθηκε στο ΚΚΕ. Είχε επίσης την ευκαιρία να πάει στην Σ. Ένωση όπου ενίσχυσε την μαρξιστική του κατάρτιση.

Το Συνέδριο πέραν του γεγονότος ότι συγκρότησε τελεσίδικα το Κόμμα, πήρε και μια σειρά από σημαντικές αποφάσεις στην υλοποίηση των οποίων θα επικεντρωθεί η δράση του Κόμματος στα μετέπειτα χρόνια. Οι αποφάσεις του Συνεδρίου εστιάζονταν σε τέσσερα βασικά καθήκοντα: το πρώτο ήταν η διάδοση των σοσιαλιστικών- κομμουνιστικών ιδεών, το αντιπάλεμα με την αμάθεια, τις προκαταλήψεις, τις συντηρητικές και αντιδραστικές ιδέες που κυριαρχούσαν στην τότε κυπριακή κοινωνία. Το δεύτερο ήταν η οργάνωση των εργαζομένων της πόλης και του χωριού στις δικές τους ταξικές οργανώσεις είτε αυτές θα ήταν συντεχνίες, είτε αγροτικοί σύλλογοι, είτε οργανώσεις βιοτεχνών-επαγγελματιών. Αναλήφθηκε επίσης πρωτοβουλία για οργάνωση των γυναικών και της νεολαίας. Το τρίτο ήταν ο αγώνας για την επίλυση προβλημάτων και την κατάκτηση κοινωνικοοικονομικών δικαιωμάτων των εργαζομένων στη πόλη και το χωριό. Το τέταρτο ήταν η πάλη για πολιτικά δικαιώματα του λαού και η απαλλαγή της Κύπρου από τον βρετανικό ζυγό.

Με τις αποφάσεις του Συνεδρίου, αλλά και με τις θέσεις και τα προγράμματα που στη συνέχεια επεξεργάστηκε το ΚΚΚ πρόβαλε πρωτόγνωρα και επαναστατικά για την εποχή αιτήματα σ’ όλους τους τομείς. Έριξε το σύνθημα του δώρου και ζήτησε 7ωρη εργάσιμη μέρα για τους μεταλλωρύχους, που εργάζονταν στις υπόγειες στοές.

Ζήτησε αυξήσεις μεροκαμάτων και ανεργιακό επίδομα. Πρόβαλε αίτημα κοινωνικών ασφαλίσεων. Ζήτησε την απαγόρευση της παιδικής εργασίας. Ζήτησε την απόσβεση των γεωργικών χρεών, την κατανομή της τσιφλικάδικης και εκκλησιαστικής γης στους ακτήμονες γεωργούς, τη δημιουργία αγροτικής τράπεζας. Ζήτησε ελάττωση της φορολογίας, κατάργηση της αγγαρείας και άλλων αναχρονιστικών μορφών εκμετάλλευσης που έρχονταν από τα οθωμανικά χρόνια. Μίλησε για την ισότητα ανδρών και γυναικών, για ίση πληρωμή για δουλειά ίσης αξίας, για προστασία της μητρότητας. Πρόβαλε το αίτημα δωρεάν παιδείας για τους φτωχούς και ελάττωση των διδάκτρων για τους υπόλοιπους. Ζήτησε καθολικό δικαίωμα ψήφου για όλους όσους συμπλήρωναν το 18° έτος της ηλικίας του. Απαίτησε να καταστεί το Νομοθετικό Συμβούλιο πραγματική βουλή υπόλογη στο λαό. Ζήτησε αποστρατικοποίηση της Κύπρου και κατάργηση του φόρου που πλήρωναν οι κύπριοι για το οθωμανικό χρέος.

Η Κύπρος ήταν βρετανική αποικία και το ΚΚΚ δεν μπορούσε παρά να πάρει θέση και για το θέμα της απαλλαγής από τον αποικιακό ζυγό. Το ΚΚΚ πρόβαλε την ανάγκη του ενιαίου, αντιιμπεριαλιστικού, αντιαποικιακού μετώπου «Όλα τα αντιαγγλικά στοιχεία σ’ οποιαδήποτε παράταξη και αν βρίσκονται, είτε αστοί είναι, είτε προλετάριοι, είτε ρωμιοί είτε τούρκοι, είτε την Ελλάδα ζητούν είτε την αυτονομία οφείλουν να συνεργαστούν στον αγώνα κατά της ξένης κυριαρχίας. Στο σημείο αυτό συναντώνται όλες οι απόψεις». Αυτά διακήρυξε ο «Νέος Άνθρωπος» τον Γενάρη του 1927 βάζοντας το θεμέλιο της πολιτικής συμμαχιών του Κόμματος μας.

Το ΚΚΚ τοποθετήθηκε και για το μέλλον της Κύπρου. Μίλησε για ανεξαρτησία της Κύπρου υπό εργατοαγροτική κυβέρνηση. Αργότερα μέσα στο πνεύμα των αποφάσεων της Κομμουνιστικής Διεθνούς ολοκλήρωσε την τοποθέτηση του για μια εργατοαγροτική δημοκρατία που θα προσχωρήσει σε μια βαλκανική, σοσιαλιστική ομοσπονδία. Η τοποθέτηση αυτή ήταν πολύ απομακρυσμένη από τα αισθήματα της πλειοψηφίας του κυπριακού λαού εκείνης της εποχής. Έτσι ενώ στον κοινωνικοοικονομικό τομέα και τον τομέα των πολιτικών δικαιωμάτων τα αιτήματα του ΚΚΚ άρχισαν να συγκινούν τον λαό, στο θέμα του μέλλοντος της Κύπρου υπήρχε πάντα δυσκολία για το ΚΚΚ να περάσει τα μηνύματα του.

Το ΚΚΚ αγωνιζόταν μέσα σε πολύ αντίξοες συνθήκες. Είχε να αντιμετωπίσει τις διώξεις της αποικιοκρατίας, τις παρακολουθήσεις των ζαπτιέδων (αστυνομικών), τους χαφιέδες και τον κατατρεγμό από το κατεστημένο. Είχε να αντιπαλέψει την αμάθεια και τις προκαταλήψεις στις συνειδήσεις των ανθρώπων. Οι κομμουνιστές γίνονταν συχνά θύματα χλευασμού, προπηλακισμών και τραμπουκισμών. Συχνά επίσης τους έδιωχναν από τη δουλειά τους είτε για να τους εκφοβίσουν είτε για να τους απομονώσουν από τους άλλους εργαζόμενους. Το εκφραστικό όργανο του ΚΚΚ ο «Νέος Άνθρωπος» συρόταν τακτικά στα δικαστήρια γιατί η μαχητική του αρθρογραφία προκαλούσε την αντίδραση των αρχών και την οργή των εκπροσώπων της αστικής τάξης. Λόγω αυτών των διωγμών ο «Νέος Άνθρωπος» αναγκάστηκε τρεις φορές να διακόψει προσωρινά την έκδοση του.

Παρά τις διώξεις και τους κατατρεγμούς το ΚΚΚ συνέχιζε την πάλη του σε όλα τα μέτωπα. Με πρωτοβουλία του Κόμματος ιδρύθηκαν συντεχνίες και Εργατικά Κέντρα όχι μόνο στη Λεμεσό αλλά και στη Λάρνακα, το Βαρώσι και τη Λευκωσία. Οι κομμουνιστές βρέθηκαν στις πρώτες γραμμές των πρώτων απεργιών που καταγράφηκαν σε κυπριακά μεταλλεία. Οι αμιαντωρύχοι κατήλθαν σε απεργία τον Σεπτέμβρη του 1927 και τον Ιούλη του 1929. Ο λαός και ιδιαίτερα η εργατική τάξη άρχισε να αποδέχεται τα μηνύματα του ΚΚΚ και να βλέπει στο πρόσωπο των κομμουνιστών τους γνήσιους εκφραστές των δικών του συμφερόντων. Το ΚΚΚ δεν δίστασε να κατέλθει σε εκλογικούς αγώνες είτε για το Νομοθετικό Συμβούλιο είτε για τα Δημοτικά Συμβούλια. Εφάρμοσε σωστά την λενινιστική αρχή που θέλει τους κομμουνιστές να παλεύουν παντού προβάλλοντας τις θέσεις τους ανεξάρτητα πόσο αντιδραστικά ή συντηρητικά είναι τα διάφορα πολιτειακά ή άλλα εκλεγμένα σώματα. Συχνά αντίπαλοι των συνδυασμών του ΚΚΚ ήταν γνωστοί πολιτευτές της εποχής και εκπρόσωποι της ιεραρχίας όπως ο Νικόδημος Μυλωνάς. Αυτό όμως δεν απέτρεψε το ΚΚΚ να κατέρχεται στις εκλογές και να προβάλει το πρόγραμμα και τις θέσεις του. Δεδομένου και του αντιδημοκρατικού εκλογικού νόμου τα αποτελέσματα των εκλογών για τους συνδυασμούς του ΚΚΚ δεν ήταν ευκαταφρόνητα. Παραμένει όμως γεγονός ότι ακόμα η επιρροή του Κόμματος ήταν περιορισμένη.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1920 η πολιτικοοικονομική κατάσταση στην Κύπρο επιδεινώθηκε. Το 1928 ο κυβερνήτης με βασιλικό διάταγμα επέβαλε ένα καινούργιο ανελεύθερο ποινικό κώδικα που στόχευε κυρίως τους κομμουνιστές. Σύμφωνα με αυτόν το κώδικα σχεδόν κάθε δραστηριότητα του ΚΚΚ θεωρούνταν αξιόποινη. Το 1929 ξέσπασε η παγκόσμια οικονομική κρίση του ιμπεριαλισμού που επηρέασε και την Κύπρο αυξάνοντας την ανεργία και προκαλώντας νέες πτωχεύσεις φτωχών αγροτών.

Μέσα στο 1930 ο «Νέος Άνθρωπος» αναστέλλει οριστικά την έκδοση του, αφού το Κόμμα δεν κατόρθωσε να μαζέψει το υπέρογκο για την εποχή ποσό των 200 λιρών που απαιτούσε ο νέος περί τύπου νόμος ως εγγύηση για να εκδίδεται μια εφημερίδα. Στα πέντε χρόνια της ζωής του ο «Νέος Άνθρωπος» πρόσφερε ανεκτίμητες υπηρεσίες λειτουργώντας ως ο συλλογικός διαφωτιστής, προπαγανδιστής και οργανωτής, όπως είχε χαρακτηρίσει στα χρόνια του ο Λένιν την αποστολή του κομματικού τύπου.

Πριν ακόμα ξεπεραστεί η οικονομική κρίση η αποικιοκρατία επιβάλλει τον Σεπτέμβρη του 1931 το νέο τελωνειακό δασμολόγιο που έκαμε το ποτήρι της λαϊκής οργής να ξεχειλίσει. Τον Οκτώβρη του 1931 η φτώχια, η καταπίεση και η δίψα για ελευθερία οδήγησαν τον κυπριακό λαό σε μια αυθόρμητη αντιαποικιακή εξέγερση, τα γνωστά Οκτωβριανά. Στη διάρκεια αυτής της εξέγερσης στην οποία πήραν μέρος οι κομμουνιστές και ιδιαίτερα τα μέλη της Κομμουνιστικής Νεολαίας, η ηγεσία του ΚΚΚ επεχείρησε να προωθήσει την ιδέα του ενιαίου αντιιμπεριαλιστικού μετώπου στην οποία αναφερθήκαμε πιο πάνω. Σε μια προσπάθεια συντονισμού των ενεργειών Δεξιάς και Αριστερός ο Βάτης συναντήθηκε με τον Αρχιεπίσκοπο Κύριλλο Γ’. Ενώ παράλληλα η ηγεσία του ΚΚΚ ήλθε σε επαφή με ηγετικά στελέχη της τ/κυπριακής κοινότητας στη Λευκωσία και τη Λάρνακα με σκοπό την έκδοση κοινής διακήρυξης. Αυτά μαρτυρούνται και από αστυνομικές αναφορές της εποχής.

Δυστυχώς όμως οι Άγγλοι κατάφεραν σε πολύ σύντομο χρόνο να καταπνίξουν την εξέγερση των κυπρίων. Υπήρξαν νεκροί και τραυματίες. Πολλοί ρίχτηκαν στις φυλακές. Ανάμεσα στους νεκρούς ήταν και ο Γιώργος Φιλής, μέλος της Κομμουνιστικής Νεολαίας που σκοτώθηκε στο Βαρώσι.

Οι αποικιοκράτες βρήκαν την ευκαιρία να κτυπήσουν το ΚΚΚ. Εξόρισαν εκτός Κύπρου τον Βάτη και τον Γ.Γ. του Κόμματος Κώστα Σκελέα. Έριξαν στις φυλακές δεκάδες στελέχη του Κόμματος, ενώ άλλους τους ανάγκασαν να περιοριστούν σε κάποια απόμακρα χωριά. Η περίοδος μετά τα Οκτωβριανά και μέχρι το 1941 είναι γνωστή με το όνομα παλμεροκρατία από το όνομα του κυβερνήτη Πάλμερ. Στη διάρκεια της παλμεροκρατίας τέθηκαν εκτός νόμου το ΚΚΚ και όλες οι οργανώσεις του. Απαγορεύτηκαν τα προοδευτικά βιβλία. Διαλύθηκαν οι συντεχνίες και έκλεισαν τα Εργατικά Κέντρα.

Το κτύπημα ήταν μεγάλο. Αλλά το ΚΚΚ δεν εξουθενώθηκε. Ούτε και υποτάχθηκε στην νέα κατάσταση όπως έκαμαν πολλοί ηγέτες και παράγοντες της «εθνικόφρονης» δεξιάς. Μέσα σε συνθήκες παρανομίας και διώξεων οι κομμουνιστές συνέχισαν να παλεύουν. Είναι πολύ χαρακτηριστικά αυτά που αναφέρονται στην Ιστορική Εγκυκλοπαίδεια της Κύπρου: «Οι προκηρύξεις του ΚΚΚ παρά τα μέτρα του προσωρινού κυβερνήτη Χήτον έκαμναν την εμφάνιση τους τακτικά σε όλη την Κύπρο. Η δραστηριότητα των κομμουνιστών ανησυχούσε ιδιαίτερα τον κυβερνήτη. Η δράση τους ήταν η μόνη παραφωνία στην διακυβέρνηση που είχε κατορθώσει να επιβάλει. Η άλλη παράταξη, η δεξιά, βολευόταν με διορισμούς και άλλες θέσεις».

Στον τύπο της εποχής βρίσκουμε πολλές μαρτυρίες για συλλήψεις και δίκες κομμουνιστών, που συνεδρίαζαν παράνομα, έγραφαν συνθήματα, μοίραζαν φυλλάδια, ή ύψωναν την κόκκινη σημαία στα σταυροδρόμια. Ανάμεσα στους συλληφθέντες αρκετές φορές διαβάζουμε και τουρκικά ονόματα πράγμα που δείχνει ότι το ΚΚΚ άρχισε να απλώνει ρίζες και ανάμεσα στους Τ/κύπριους.

Μια ηρωική σελίδα από εκείνα τα χρόνια είναι η συμμετοχή κυπρίων κομμουνιστών στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο. Στα 1936 κέρδισε τις εκλογές στην Ισπανία το Λαϊκό Μέτωπο, μια συμμαχία προοδευτικών δυνάμεων περιλαμβανομένου και του Κομμουνιστικού Κόμματος. Οι συντηρητικές, αντιδραστικές δυνάμεις έχοντας επικεφαλής τον στρατηγό Φράνκο διενήργησαν πραξικόπημα για να ανατρέψουν τη δημοκρατική κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου. Ο Χίτλερ και ο Μουσολίνι ενίσχυσαν τον Φράνκο με χρήματα, όπλα στρατό και αεροπορία. Οι Αγγλογάλλοι και οι Αμερικανοί κρύφτηκαν πίσω από την αρχή της μη επέμβασης αφήνοντας τον ισπανικό λαό να τα βάλει με όλες τις δυνάμεις του φασισμού.

Κομμουνιστές από όλο τον κόσμο καθώς και άλλοι δημοκράτες και προοδευτικοί άνθρωποι έτρεξαν να πολεμήσουν μαζί με τις δημοκρατικές δυνάμεις στη Ισπανία. Ανάμεσα τους ήταν περίπου και 60 κύπριοι κομμουνιστές κυρίως μετανάστες στην Αγγλία και άλλες χώρες. Μεταξύ αυτών και ο Εζεκίας Παπαϊώάννου, μετέπειτα Γ.Γ. του ΑΚΕΛ, που μάλιστα πληγώθηκε στις μάχες έξω από την Κόρδοβα. Δεκατέσσερις κύπριοι κομμουνιστές θυσίασαν τη ζωή τους εκπληρώνοντας το διεθνιστικό τους καθήκον απέναντι στον αγωνιζόμενο για την ελευθερία του ισπανικό λαό.

Στα μέσα της δεκαετίας του 1930 το ΚΚΚ αναδιοργανώθηκε. Στην αναδιοργάνωση συνέβαλε ο Πλουτής Σέρβας που εκλέγηκε Γ.Γ. του Κόμματος. Οι κομμουνιστές αναλαμβάνουν και πάλιν μέσα στις συνθήκες της παλμεροκρατίας το καθήκον να ανασυγκροτήσουν το συντεχνιακό κίνημα, πράγμα που επιτυγχάνουν. Τίθενται επικεφαλής των απεργιών και εργατικών κινητοποιήσεων εκείνης της εποχής όπως ήταν η απεργία στο μεταλλείο του Μαυροβούνιού το 1936.

Η έκρηξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου διαφοροποίησε τα δεδομένα σε όλα τον κόσμο. Οι Βρετανοί πρόβαλαν ένα φιλελεύθερο πρόσωπο θέλοντας να έχουν ησυχία στις αποικίες τους. Στα πλαίσια αυτής της πολιτικής χαλάρωσαν και τα καταπιεστικά μέτρα της παλμεροκρατίας στην Κύπρο. Το ΚΚΚ έσπευσε να αξιοποιήσει την νέα κατάσταση. Αποφάσισε να ιδρύσει ένα καινούργιο κόμμα, που θα δρούσε στη νομιμότητα και θα ήταν ουσιαστικά η νόμιμη έκφραση του ΚΚΚ.

Έτσι τον Απρίλη του 1941 οι κομμουνιστές σε συνεργασία και με άλλα προοδευτικά στοιχεία ιδρύουν το Ανορθωτικό Κόμμα του Εργαζόμενου Λαού (ΑΚΕΛ). Το ΑΚΕΛ γεννήθηκε ως η νόμιμη έκφραση του ΚΚΚ. Για μερικά χρόνια το ΚΚΚ και το ΑΚΕΛ δρούσαν παράλληλα, το ένα στην παρανομία και το άλλο στην νομιμότητα. Τελικά, στα 1944 αποφασίστηκε η συγχώνευση του ΚΚΚ στο ΑΚΕΛ. Έτσι το ΑΚΕΛ είναι ο διάδοχος και συνεχιστής του ΚΚΚ. Με τη συγχώνευση των δυο κομμάτων έκλεισε ο κύκλος της ζωής και των αγώνων του Κομμουνιστικού Κόμματος Κύπρου.

Το ΚΚΚ στις δυο περίπου δεκαετίες της δράσης του πρόσφερε ανεκτίμητες υπηρεσίες στους εργαζόμενους της Κύπρου και ευρύτερα τον κυπριακό λαό.

• Έφερε στην Κύπρο τις ιδέες της κοινωνικής προόδου, της κοινωνικής αλληλεγγύης, του διεθνισμού και του σοσιαλισμού.
• Έθεσε τις βάσεις της συνειδητής ταξικής πάλης. Δημιούργησε το εργατικό κίνημα της Κύπρου και το συνέδεσε από τα πρώτα του βήματα με τον μαρξισμό. Κάτω από τα λάβαρα του ΚΚΚ και ύστερα του ΑΚΕΛ η εργατική τάξη διεξήγαγε τους αγώνες της και επέτυχε τις πρώτες και σημαντικές κατακτήσεις. Εδώ κρύβεται και μια από τις πιο σημαντικές αιτίες που η μαρξιστική Αριστερά στην Κύπρο κατέχει τη θέση που σήμερα γνωρίζουμε.
• Το ΚΚΚ πρόβαλε την ιδέα της συνένωσης των συντεχνιών κάτω από ενιαίο καθοδηγητικό κέντρο.
• Πρόβαλε την ιδέα και εργάστηκε για την οργάνωση των αγροτών και την εργατοαγροτική συμμαχία. Ανάλαβε πρωτοβουλία για οργάνωση των μικρομεσαίων της πόλης και προώθησε την συμμαχία των μισθωτών με τους μικρομεσαίους στη βάση της ταύτισης των συμφερόντων τους απέναντι στο μεγάλο κεφάλαιο.
• Προβάλλοντας την διεθνιστική αντιεθνικιστική αντίληψη, έθεσε τις βάσεις για αναβάθμιση των σχέσεων φιλίας και συνεργασίας μεταξύ Ε/κυπρίων και Τ/κυπρίων σε ταξική βάση.
• Πρόβαλε την ιδέα του ενιαίου αντιιμπεριαλιστικού, αντιαποικιακού μετώπου που να περιλαμβάνει όχι μόνο την Αριστερά και τη Δεξιά αλλά και τους Τ/κυπρίους. Έθεσε δηλαδή τις βάσεις τηςπολιτικής των συμμαχιών που το Κόμμα μας θα ακολουθήσει τις επόμενες δεκαετίες και που μέσα σε διαφορετικές συνθήκες ακολουθεί και σήμερα.
• Στάλαξε στις συνειδήσεις του κόσμου νέες, πρωτοποριακές ιδέες και βοήθησε στην απελευθέρωση του από τις προκαταλήψεις και τον σκοταδισμό, που οι συντηρητικές δυνάμεις σκόπιμα καλλιεργούσαν για να κρατούν τον λαό υποταγμένο.