Ομιλία του Γ.Γ. της Κ.Ε. του ΑΚΕΛ στην Ημερίδα «Βιώσιμες Πόλεις για την κοινωνία»
Χαίρομαι, γιατί με την ευκαιρία της σημερινής ημερίδας μου δίνεται η ευκαιρία, έστω και επιγραμματικά, να διατυπώσω τις θέσεις του ΑΚΕΛ για το ρόλο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Ένα θέμα ιδιαίτερα επίκαιρο σήμερα, εν όψει των τοπικών εκλογών. Ένα θέμα που επηρεάζει ουσιαστικά την καθημερινή ζωή όλων μας.
Ο θεσμός της τοπικής αυτοδιοίκησης, ως πρωτογενές κύτταρο εξουσίας, είχε ανέκαθεν βαθιά κοινωνικό χαρακτήρα. Τα ιστορικά παραδείγματα είναι πολλά και πάνε αιώνες πίσω: στη διεκδίκηση της αυτονομίας των εξεγερμένων ισπανικών πόλεων ενάντια στη βασιλική εξουσία το 1520 και την Παρισινή Κομμούνα το 1871.
Το ΑΚΕΛ στα 90 χρόνια της ύπαρξης και δράσης του έχει υπηρετήσει και εξακολουθεί να υπηρετεί όσο καμιά άλλη πολιτική δύναμη, τολμώ να πω, την τοπική αυτοδιοίκηση. Στα δύσκολα χρόνια της αποικιοκρατίας η Αριστερά μετάτρεψε τους Δήμους σε επάλξεις του αγώνα για ελευθερία και σε φορείς κοινωνικής πολιτικής. Απόδειξη, το έργο των Αριστερών Δημοτικών Συμβουλίων τη δεκαετία του 1940. Τη δεκαετία του 1980 το ΑΚΕΛ πρωταγωνίστησε στην επαναφορά της αιρετότητας των τοπικών αρχόντων, που είχε καταργηθεί για δεκαετίες. Τη δεκαετία του 1990 πρωταγωνίστησε για τον εκσυγχρονισμό της σχετικής νομοθεσίας, που παραχωρούσε περισσότερες εξουσίες και αρμοδιότητες στις τοπικές αρχές.
Όλα αυτά αποδεικνύουν ότι, η σχέση του ΑΚΕΛ με την Τοπική Αυτοδιοίκηση δεν είναι ευκαιριακή ούτε περιστασιακή. Αντιθέτως είναι στο DNA μας.
Στις μέρες μας είναι περισσότερο από ποτέ εμφανές ότι η Τοπική Αυτοδιοίκηση καλείται να αναλάβει νέους ρόλους -πολιτικούς, κοινωνικούς, αναπτυξιακούς και πολιτισμικούς. Να συμβάλει στην υπέρβαση της γενικότερης κρίσης της κοινωνίας, στηρίζοντας τους ανθρώπους στην καθημερινή τους ζωή, συμμετέχοντας στις αναγκαίες κοινωνικές αλλαγές.
Αυτό γιατί μπορεί πιο εύκολα να αφουγκράζεται τις έγνοιες, τα προβλήματα και τις προσδοκίες των ανθρώπων. Μπορεί να προσφέρει πιο άμεσα αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των πολιτών. Μπορεί να αξιοποιεί καλύτερα τους πόρους και τα συγκριτικά πλεονεκτήματα κάθε περιοχής. Μπορεί να μετατρέπει τις πόλεις και τις κοινότητες σε συστατικά μέρη συμμετοχικής δημοκρατίας και κοινωνικής συνοχής.
Δεν πρέπει λοιπόν η Τοπική Αυτοδιοίκηση να αντικρίζεται σαν ένα ακόμα γρανάζι στον κρατικό μηχανισμό ή μια υπηρεσία η οποία διεκπεραιώνει απλά κάποιες αναγκαίες εργασίες όπως είναι -επιτρέψτε μου να πω- η επικρατούσα αντίληψη.
Η ανάπτυξη του θεσμού της Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι, στη δική μας αντίληψη, συστατικό στοιχείο της δημοκρατικής λειτουργίας μιας πολιτείας. Ως ΑΚΕΛ συχνά αναφερόμαστε στην Τοπική Αυτοδιοίκηση ως το βασικό πυλώνα ενός αποκεντρωμένου, ευέλικτου και συμμετοχικού δημόσιου χώρου˙ ως μιας δημόσιας λειτουργίας που ανάγει την καθημερινότητα του πολίτη σε βασική διάστασή της˙ ως ένα φορέα προώθησης αναπτυξιακών σχεδιασμών και αναβάθμισης της ποιότητας της ζωής του πολίτη.
Θεωρώ ότι πλέον και οι τοπικές κοινωνίες συνειδητοποιούν σταδιακά ότι, η παρουσία, δυναμικών τοπικών διοικητικών μηχανισμών, είναι ο μόνος τρόπος καθορισμού των όρων και προϋποθέσεων ανάπτυξης τους.
Δυστυχώς σήμερα, αμφισβητείται συχνά ο ρόλος του κράτους -και κατ’ επέκταση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, όχι μόνο στην αντιμετώπιση των νέων μορφών ένδειας και κοινωνικού αποκλεισμού αλλά και ως ατμομηχανή ανάπτυξης. Δεν είναι άσχετο βέβαια με την εξέλιξη αυτή, το γεγονός ότι, η νεοφιλελεύθερη αντίληψη που κυριαρχεί στην Ευρώπη τις τελευταίες δυο δεκαετίες πιέζει για “λιγότερο κράτος”.
Ιδιαίτερα σε ότι αφορά την Τοπική Αυτοδιοίκηση, συνεχίζεται η φθορά του θεσμού με την “επαιτεία” για χορηγίες και έκτακτες επιδοτήσεις. Ο συγκεντρωτισμός του κεντρικού κράτους, οι πολιτικές λιτότητας και η λογική της “επιχείρησης” που κυριαρχεί, έχουν φέρει τους Δήμους αντιμέτωπους με το φάσμα της οικονομικής δυσπραγίας.
Η δομή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης δεν διευκολύνει τη συλλογική διαχείρηση σειράς υπηρεσιών ζωτικής σημασίας όπως ο πολεοδομικός σχεδιασμός, το συγκοινωνιακό, η ύδρευση και αποχέτευση, την ώρα που τα όρια μεταξύ των σημερινών Δήμων αλλά και κοινοτήτων, είναι σε αρκετές περιπτώσεις ανύπαρκτα.
Το ξεπερασμένο νομοθετικό πλαίσιο, οι γραφειοκρατικές διαδικασίες και το μικρό μέγεθος πολλών τοπικών αρχών δυσκολεύουν την ανάληψη αναπτυξιακών πρωτοβουλιών.
Το δυαδικό σύστημα που ισχύει και η ανομοιομορφία ως προς τις αρμοδιότητες και τους πόρους μεταξύ Δήμων και Κοινοτήτων, δημιουργούν αντίστοιχες ανισότητες στο επίπεδο της ποιότητας των υπηρεσιών που απολαμβάνουν οι πολίτες.
Χωρίς βέβαια να παραγνωρίζουμε και τις σοβαρές αδυναμίες στη λειτουργία κάποιων Τοπικών Αρχών και το ρόλο που έπαιξαν στην φθορά του θεσμού τα -μεμονωμένα- περιστατικά διαφθοράς.
Η μεταρρύθμιση λοιπόν της Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι για το ΑΚΕΛ η αναγκαία συνθήκη για την απελευθέρωση των δημιουργικών δυνάμεων των τοπικών κοινωνιών και για την απαλλαγή τους από τις στρεβλώσεις ενός κράτους και ενός πολιτικού συστήματος που όλοι γνωρίζουμε πόσο αντιπαραγωγικό είναι.
Με τη μεταρρύθμιση της τοπικής αυτοδιοίκησης ως ΑΚΕΛ θέλουμε να ανακόψουμε το δρόμο της υποβάθμισης του θεσμού. Επιδιώκουμε να δώσουμε νέα ώθηση και νέα δύναμη στην τοπική αυτοδιοίκηση και στις τοπικές κοινωνίες. Η αντίληψή μας αυτή, δεν εξαντλείται σε απλή μεταφορά αρμοδιοτήτων και πόρων. Επεκτείνεται σε ευρεία ανακατανομή πολιτικής και οικονομικής εξουσίας ανάμεσα στην κεντρική εξουσία και την αυτοδιοίκηση.
Στη βάση αυτή είναι που προωθήθηκε, αποφασιστικά και με στρατηγικό σχεδιασμό από την κυβέρνηση Δημήτρη Χριστόφια, η αναδιάρθρωση του θεσμού της Τοπικής Αυτοδιοίκησης η οποία δυστυχώς ακυρώθηκε από τους σημερινούς κυβερνώντες.
Η μεταρρύθμιση, όπως εμείς την εννοούμε, θα πρέπει να στηρίζεται σε τέσσερις άξονες:
- Την ενίσχυση της αυτονομίας της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και τη διεύρυνση των αρμοδιοτήτων της.
- Tην αξιοποίηση συνεργειών και συνεργασιών σε μικροπεριφέρειες προγραμματισμού.
- Τη διασφάλιση και κατοχύρωση της οικονομικής της αυτοτέλειας.
- Τη διεύρυνση της συμμετοχής των δημοτών.
Η μεταρρύθμιση, σε ότι αφορά τον πρώτο άξονα, θα μπορούσε να αποτελέσει πραγματικό ορόσημο εφόσον οι τοπικές αρχές αναλάβουν περισσότερα καθήκοντα και λειτουργίες. Όπως για παράδειγμα στους τομείς του πολιτισμού, του αθλητισμού, της κοινωνικής πρόνοιας, της στέγασης και της αναζωογόνησης υποβαθμισμένων περιοχών. Σημειώνουμε ότι, το ζητούμενο για την Τοπική Αυτοδιοίκηση δεν είναι να αναπαράγει σε τοπικό επίπεδο το ελλείπον κράτος πρόνοιας, αλλά η ολοκληρωμένη κοινωνική παρέμβαση, κινητοποιώντας την κοινωνική αλληλεγγύη και συλλογικότητα της γειτονιάς, του χωριού και της πόλης.
Ταυτόχρονα, θα πρέπει να ενισχυθεί ο ρόλος των δήμων και κοινοτήτων στις διαδικασίες διαμόρφωσης πολιτικής και λήψης αποφάσεων για τοπικά αναπτυξιακά έργα ενώ η κεντρική κυβέρνηση θα πρέπει να περιοριστεί στο στρατηγικό και ελεγκτικό ρόλο της.
Σημειώνουμε ότι, στον Ευρωπαϊκό Χάρτη Τοπικής Αυτοδιοίκησης του Συμβουλίου της Ευρώπης (τον οποίο επικύρωσε και η Κυπριακή Δημοκρατία το 1988) τονίζεται ότι «η ύπαρξη τοπικών αρχών με πραγματικές ευθύνες μπορεί να προσφέρει μια διοίκηση που να είναι και αποτελεσματική και κοντά στον πολίτη» παραπέμποντας έτσι στη γνωστή αρχή της επικουρικότητας.
Σε ότι αφορά το δεύτερο άξονα, για μας ως ΑΚΕΛ είναι σημαντικό να λειτουργήσουν σωστά τα δύο καινούργια όργανα που προβλέπονται στα σχετικά νομοσχέδια: τα Επαρχιακά Συμπλέγματα και τα περιφερειακά Συμπλέγματα.
Τα Επαρχιακά Συμπλέγματα, πρέπει να λειτουργήσουν ως όργανα της ίδιας της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στους τομείς που υπάρχει ανάγκη ευρύτερου σχεδιασμού και παρέμβασης όπως είναι η υδατοπρομήθεια, η αποχέτευση, η διαχείριση στερεών ή άλλων αποβλήτων και η ενιαία πολεοδομική ανάπτυξη.
Η ίδρυση των περιφερειακών συμπλεγμάτων θα συμβάλει στην επέκταση της αυτονομίας και των καθηκόντων των τοπικών αρχών εφόσον θα καταστούν πιο ισχυρές μονάδες με μεγαλύτερη ικανότητα για την εκτέλεση όλο και περισσότερων λειτουργιών. Το βασικό κριτήριο για τη χωροθέτηση τους πρέπει να είναι η συγκρότηση ανθρωπογεωγραφικών ενοτήτων με ικανό μέγεθος ώστε να μπορεί να οργανωθεί η τοπική ανάπτυξη και η παροχή των βασικών υπηρεσιών στους πολίτες. Καθοριστικό στοιχείο στην επιτυχία αυτής της προσπάθειας είναι, οι όποιες συνενώσεις Δήμων ή Κοινοτήτων να γίνουν χωρίς επιβολή, με την εθελούσια συμμετοχή των Κοινοτήτων και των Δήμων.
Σε ότι αφορά τους οικονομικούς πόρους επιμένουμε ότι είναι καιρός για ουσιαστική ανακατανομή των πόρων κεντρικής και τοπικής εξουσίας. Θα πρέπει, ακόμα να υπάρξει πρόνοια για κονδύλια εξισορρόπησης που θα προορίζονται για τους πιο αδύνατους Δήμους. Μέσα από τα νομοσχέδια πρέπει να εισαχθούν σαφείς διατάξεις αναφορικά με την οικονομική πτυχή της μεταρρύθμισης που θα ρυθμίζουν την εκχώρηση συγκεκριμένων πόρων/εσόδων στις Τοπικές αρχές και την αντιμετώπιση των χρεών όλων των Τοπικών αρχών.
Αυτό μας φέρνει στον τελευταίο άξονα, στη σχέση αυτοδιοίκησης και δημοκρατίας.
Ποια είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της αυτοδιοίκησης που της επιτρέπουν να διεκδικεί μια αμεσότερη σχέση με τη δημοκρατία; Στεκόμαστε συνήθως στο μικρό μέγεθος των αυτοδιοικούμενων μονάδων, στη μεγαλύτερη επικοινωνία με τον πολίτη και στην ανταπόκριση στα αιτήματα και στις ανάγκες του.
Θάταν λάθος όμως να συμπεράνουμε ότι τα πιο πάνω στοιχεία προεξοφλούν τη συμμετοχή, την ενίσχυση της παρέμβασης του πολίτη και τη μεγαλύτερη δυνατότητα ανταπόκρισης της αυτοδιοίκησης στους πολίτες. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση θα πρέπει να καθιερώσει θεσμοθετημένες διαδικασίες και μορφές κοινωνικής παρέμβασης πέραν των όσων έχουμε γνωρίσει μέχρι σήμερα.
Η Τοπική Αυτοδιοίκηση μπορεί να προσφέρει πολλά στην κοινωνία και τους πολίτες. Όταν, βέβαια, υπάρχει συγκροτημένο όραμα, όταν υπάρχει προγραμματισμός, όταν γίνεται ορθή διαχείριση. Αυτά είναι που κάνουν και τις επερχόμενες τοπικές εκλογές τόσο σημαντικές.
Οι εκλογές αυτές είναι για μας μια ακόμα ευκαιρία να συναντηθούμε, να κουβεντιάσουμε. Είναι η αφετηρία μίας νέας κοινής πορείας, μίας νέας πιο ελπιδοφόρας εποχής κοινών αποφάσεων και αγώνων. Για να γυρίσουμε σελίδα κρατώντας από το παρελθόν τις σταθερές αρχές μας. Για να προχωρήσουμε στο μέλλον χτίζοντας όλοι μαζί τις νέες σχέσεις εμπιστοσύνης που θα μας επιτρέψουν να σπάσουμε το φαύλο κύκλο των άγονων αντιπαραθέσεων για το χθες. Να ανοίξουμε τους ορίζοντες ενός καλύτερου και πιο δημιουργικού αύριο.
Σταθερές αρχές, νέες σχέσεις εμπιστοσύνης με την κοινωνία. Έτσι θα βαδίσουμε προς τις εκλογές της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Σας διαβεβαιώνω ότι ως Αριστερά θα προσπαθήσουμε να ανταποκριθούμε στις απαιτήσεις του σήμερα και τις δεσμεύσεις που έχουμε αναλάβει απέναντι στους δημότες. Προς αυτή την κατεύθυνση είμαι βέβαιος ότι θα συμβάλει ουσιαστικά ο σημερινός μας προβληματισμός.
Σάββατο 12 Νοεμβρίου 2016, Δημοτικό Μέγαρο Αγίου Αθανασίου
