Ομιλία, Στέφανου Στεφάνου, στην Ημερίδα προς τιμή της Οκτωβριανής Επανάστασης «Η Αριστερά στον σύγχρονο κόσμο»

«Οι επαναστάσεις είναι η ατμομηχανή της Ιστορίας». Όπως ακριβώς οι μεγάλες αστικές Επαναστάσεις -η Αμερικάνικη και η Γαλλική- έτσι και η Οκτωβριανή Επανάσταση στη Ρωσία του 1917 παραμένει ένα κοσμοϊστορικό ορόσημο στην πορεία της ανθρωπότητας. Ως σοσιαλιστική επανάσταση όμως, δεν είναι απλά ένα σημαντικό ιστορικό γεγονός. Είναι ένα οικουμενικό σύμβολο που φωτίζει  την πάλη για απελευθέρωση από την ταξική αδικία και την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Για την αυγή ενός κόσμου πραγματικά και εκ θεμελίων ανθρώπινου, δίκαιου και ειρηνικού.

Φέτος τιμούμε την επέτειο της Επανάστασης διαφορετικά: με τη σημερινή ημερίδα και με ομιλητές εκλεκτούς φίλους, ακαδημαϊκούς, με τους οποίους θα πραγματευτούμε πτυχές του επίκαιρου και κρίσιμου θέματος για τον ρόλο της Αριστεράς στον σύγχρονο κόσμο. Πιστεύουμε ότι η επέτειος προσφέρει την ευκαιρία όχι μόνο για ιστορική ανασκόπηση και επαναβεβαίωση της πίστης μας στο σοσιαλιστικό όραμα αλλά και για συζήτηση και αναστοχασμό σχετικά με το πώς η Αριστερά πολιτεύεται στο πλαίσιο του καπιταλισμού και ειδικά στον σύγχρονο κόσμο. Η απάντηση στο καίριο αυτό ερώτημα επιβάλλει τη σωστή ανάλυση για την ουσία, τις αποφάσεις και τα φαινόμενα του σύγχρονου κόσμου. Ο μαρξισμός παρέχει το αποτελεσματικότερο επιστημονικό ταξικό κοινωνικοοικονομικό εργαλείο για να γίνει αυτό. Επιχειρώντας να σκιαγραφήσω τον σύγχρονο καπιταλιστικό κόσμο θα επισήμαινα πέντε κρίσιμα δεδομένα:

• Πρώτο. Η αντίθεση μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας όχι μόνο δεν έχει καταργηθεί, αλλά έχει βαθύνει, έστω κι αν η μορφή της εργασίας και της παραγωγής αλλάζει ραγδαία. Δεν υπάρχει στατιστική που να μην καταδεικνύει τις χαώδεις ανισότητες εσωτερικά σε κάθε χώρα αλλά και μεταξύ κρατών και περιφερειών του πλανήτη, την στιγμή που ο παραγόμενος πλούτος ανά το παγκόσμιο αυξάνεται διαρκώς. Ο καπιταλισμός εξακολουθεί να βασίζεται στην εκμετάλλευση των δύο βασικών πηγών πλούτου: την ανθρώπινη εργασία και το φυσικό περιβάλλον. Στην περίπτωση δε του περιβάλλοντος, η εκμετάλλευση και η καταστροφή παίρνει τέτοιο χαρακτήρα που απειλεί πλέον την ίδια την ύπαρξη του πλανήτη.
• Δεύτερο. Ο πλανήτης βρίσκεται σε μια πρωτόγνωρη ένταση της στρατιωτικοποίησης και των ανταγωνισμών, πίσω από τους οποίους βέβαια πάντα βρίσκουμε γεωπολιτικούς σχεδιασμούς, οικονομικά και ενεργειακά συμφέροντα και στρατιωτικο-βιομηχανικά συμπλέγματα. Το αιματοκύλισμα που συντελείται δίπλα μας, στη Μέση Ανατολή και ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν είναι οι μόνες εστίες πολέμων. Από τον Καύκασο μέχρι την Αφρική και από τη Μέση Ανατολή μέχρι τη Νοτιοανατολική Ασία, συγκρούσεις κι εκρηκτικές εντάσεις συνθέτουν το μωσαϊκό ενός πλανήτη που κυριολεκτικά κοχλάζει.
• Τρίτο. Από τη δεκαετία του ’80 του περασμένου αιώνα, όταν κυριάρχησε ο νεοφιλελευθερισμός, η λειτουργία της αστικής δημοκρατίας πισωγύρισε. Κι αυτό συνέβη γιατί η δημοκρατία και σημαντικοί θεσμοί της τέθηκαν κάτω από την ασφυκτική πίεση της ασυδοσίας της αγοράς και το ιδιωτικό συμφέρον κυριάρχησε σχεδόν πλήρως επί του κοινωνικού συμφέροντος. Έτσι όπως εξελίσσονται τα πράγματα θεωρώ ότι δεν είναι υπερβολή να υποστηρίξουμε ότι ο καπιταλισμός που γέννησε την αστική δημοκρατία όχι μόνο την περιορίζει πλέον αλλά υποσκάπτει κιόλας την προοπτική της.
• Τέταρτο. Στο πεδίο του ελέγχου των συνειδήσεων, η αποτελεσματικότητα των μεθόδων για επιβολή περιορισμών στη σκέψη κατακόρυφα ενισχύθηκε παρά το γεγονός ότι η έκρηξη στις τεχνολογίες επικοινωνίας διεύρυναν το πεδίο έκφρασης. Ο φόβος χρησιμοποιείται για αναστολή της λογικής, ο λαϊκισμός για αντικατάσταση του ορθολογισμού, η συνωμοσιολογία για κατάργηση της πολιτικής σκέψης. Ο σύγχρονος κόσμος καταστρέφει την αισιοδοξία και την ελπίδα για βελτίωση και αλλαγή του. Η απογοήτευση γύρω από τη δυνατότητα αλλαγής της κατάστασης ενισχύει την αλλοτρίωση, την οποία παράγει και ανατροφοδοτεί το σύστημα, μαζί με την παθητικότητα και την αποχή από το πολιτικό γίγνεσθαι και τις εκλογικές διαδικασίες.
• Πέμπτο. Σημείο των καιρών είναι η άνοδος της ακροδεξιάς και του φασισμού στην Ευρώπη και στον κόσμο. Ως η πιο αντιδραστική εκδοχή του συστήματος εχθρεύεται ανοικτά τις δημοκρατικές ελευθερίες, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις κοινωνικές κατακτήσεις. Δεν θα ήταν υπερβολή να υποστηρίξουμε ότι κατ’ αναλογία σήμερα ζούμε ό,τι έζησε η ανθρωπότητα την περίοδο του Μεσοπολέμου. Τότε που ο φασισμός, πατώντας στον λαϊκισμό, τον ρατσισμό, τον αντικομουνισμό, τον εθνικισμό και έχοντας την ανοχή ή και τη στήριξη μέρους του μεγάλου κεφαλαίου και του κατεστημένου, κατάφερε να ανέλθει στην εξουσία στη Γερμανία, χρησιμοποιώντας τα εργαλεία, τις διαδικασίες και τους θεσμούς της δημοκρατίας.

Την ίδια ώρα, νέα φαινόμενα βρίσκονται ενώπιόν μας. Με την εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης και γενικότερα με την ιλιγγιώδη επιστημονική και τεχνολογική πρόοδο η ανθρωπότητα βρίσκεται ήδη σε ένα από τα πιο κομβικά σταυροδρόμια της πορείας της. Αυτά τα επιτεύγματα της επιστήμης απελευθερώνουν δυνατότητες και προοπτικές για την ανθρωπότητα που μέχρι χθες ήταν αδιανόητες.  Όπως όμως το μαχαίρι μπορεί να γίνει σωτήριο νυστέρι στα χέρια του χειρουργού ή φονικό όπλο στα χέρια του δολοφόνου, έτσι και οι ασύλληπτες νέες δυνατότητες της επιστήμης και της τεχνολογίας εγκυμονούν και κινδύνους για το μέλλον των εργαζομένων, για τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη δημοκρατία και τη βιοηθική. Για παράδειγμα, πού θα οδηγήσει η ρομποτοποίηση στην βιομηχανική παραγωγή; Στη μείωση του εργάσιμου χρόνου και στην απαλλαγή των εργαζομένων από την σκληρή κι επικίνδυνη χειρωνακτική εργασία; Ή στη μαζική και απότομη ανεργία εκατομμυρίων ανθρώπων; Πόσα προβλήματα που ταλανίζουν τους ανθρώπους από καταβολής κόσμου μπορεί να λύσει για παράδειγμα η βιοτεχνολογία στην ιατρική και πόσους κινδύνους θα σημαίνει η χρήση των νέων τεχνολογιών στην πολεμική βιομηχανία ή σε συστήματα παρακολούθησης των πολιτών;

Το ερώτημα, λοιπόν, σε ποια χέρια θα βρίσκονται και πώς θα αξιοποιηθούν τα νέα θαύματα της επιστήμης εξελίσσεται σε ένα από τα κρίσιμα ζητήματα του σύγχρονου κόσμου. Συνακόλουθα όλα αυτά πρέπει να αποτελούν πεδίο για άρθρωση λόγου και δράσης από την Αριστερά, η οποία φύσει και θέσει πρέπει να είναι όχι απλά σχετική, αλλά πρωτοποριακή στο πεδίο της τεχνολογίας και της επιστήμης και ειδικά, για το πώς εξυπηρετείται η πρόοδος και η ευημερία των κοινωνιών. Αυτό πρέπει να είναι το μέτρο και το κριτήριο.

Όλα αυτά καταδεικνύουν τα μεγάλα πεδία δράσης και προτεραιοτήτων όπου η Αριστερά διεθνώς μπορεί -και πρέπει –  να συναντηθεί και να συμπορευτεί με ολόκληρο τον κόσμο της εργασίας και της προόδου. Δηλαδή:

• Διεκδικήσεις για τους εργαζόμενους και για την ποιότητα της εργασίας.
• Δράση για τη σωτηρία του περιβάλλοντος και του πλανήτη.
• Αντιμετώπιση των ανισοτήτων τόσο εντός των κοινωνιών όσο και ευρύτερα σε ολόκληρο τον κόσμο.
• Επένδυση στην επιστήμη και την τεχνολογία κατά τρόπο που να υπηρετούν την κοινωνία.
• Προάσπιση και περαιτέρω εμβάθυνση της δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των πολιτικών ελευθεριών, της διαφάνειας και της λογοδοσίας.
• Υπεράσπιση της ειρήνης, του διεθνούς δικαίου και της συνεργασίας των κρατών και των λαών ενάντια σε όλες εκείνες τις δυνάμεις που οι πολιτικές τους πυροδοτούν τους πολέμους, τις συγκρούσεις, την αιματοχυσία.

Ταυτόχρονα, όμως, είναι σαφής και ορατή η συστημική ρίζα των μεγάλων πληγών του σύγχρονου κόσμου. Γιατί ειρήνη δεν είναι μόνο η απουσία του πολέμου, αλλά και η απουσία των αιτιών του πολέμου. Προστασία του περιβάλλοντος δεν είναι μόνο οι καλές οικολογικές πρακτικές, αλλά πρωτίστως η προστασία της φύσης από ένα σύστημα που βασίζεται στην άναρχη και αδηφάγο ανάπτυξη, στην εμπορευματοποίηση των πάντων, στο κυνήγι του κέρδους ως αυτοσκοπό και με οποιοδήποτε τίμημα. Αντιφασισμός δεν είναι μόνο η πάλη ενάντια στη μισάνθρωπη ιδεολογία αλλά και ενάντια στις οικονομικές πολιτικές που οδηγούν ανθρώπους σε αυτή.

Για όλους αυτούς τους λόγους, το όραμα του σοσιαλισμού απέναντι στα αδιέξοδα του καπιταλισμού όχι μόνο δεν υποστέλλεται αλλά -για εμάς- είναι αυτό που καθορίζει και προσδιορίζει την Αριστερά ως δύναμη κοινωνικής αλλαγής. Έχουμε πλήρη συναίσθηση ότι σε καιρούς ιδεολογικής κυριαρχίας του συστήματος, ακόμα και το να τολμάς να ονειρεύεσαι έναν κόσμο διαφορετικό και δίκαιο, αντιμετωπίζεται με πολεμική και ειρωνεία ή λοιδορείται ως ξεπερασμένη ουτοπία. Είναι ευθύνη της Αριστεράς να υπερασπιστεί το όραμά της. Πράγμα που, ανάμεσα σε άλλα, σημαίνει να το απαλλάξουμε από στρεβλώσεις, λανθασμένες αντιλήψεις και εγκλήματα του παρελθόντος που εμφιλοχώρησαν στον υπαρκτό σοσιαλισμό και τελικά λοιδόρησαν τη μαρξιστική ιδεολογία και το σοσιαλιστικό όραμα. Πρέπει διαλεκτικά να αξιολογήσουμε την εμπειρία του υπαρκτού σοσιαλισμού, θετική και αρνητική, για να επανακαθορίσουμε το όραμα. Είναι ο ίδιος ο Μαρξ άλλωστε που είπε ότι οι επαναστάσεις οφείλουν να ασκούν αδιάκοπη κριτική στον εαυτό τους.

Το ΑΚΕΛ, όπως είναι γνωστό, έδωσε το δικό του περιεχόμενο στο όραμα αυτό σκιαγραφώντας τη «Δική μας Αντίληψη για τον Σοσιαλισμό». Μια αντίληψη που στηρίζεται σε δύο βασικούς άξονες: τη δημοκρατική άνοδο και εναλλαγή στην εξουσία μέσα από ελεύθερες και αδιάβλητες εκλογές και την εξελικτική πορεία προς μια σοσιαλιστική κοινωνία με πολυμορφία στις μορφές κοινωνικής ιδιοκτησίας. Αυτή μας η αντίληψη δεν είναι στατική και, όπως έχουμε αποφασίσει στο τελευταίο Συνέδριο του Κόμματος, θα την επικαιροποιήσουμε αντλώντας από τις ραγδαίες κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις που μεσολάβησαν από τότε αλλά και τις εμπειρίες της Αριστεράς διεθνώς. Βέβαια, σπεύδω να υπογραμμίσω ότι τα μεγάλα οράματα της κυπριακής Αριστεράς είναι οράματα για όλη την Κύπρο και όλους τους Κυπρίους. Γι’ αυτό, το ΑΚΕΛ εδώ και δεκαετίες έχει προσδιορίσει ότι η λύση του Κυπριακού προβλήματος –ο τερματισμός της κατοχής και η επανένωση της πατρίδας και του λαού μας-  είναι αυτή που θα επιτρέψει τη συνέχιση της ιστορίας των κοινών ταξικών αγώνων, η οποία διακόπηκε βίαια και αιματηρά από τις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις,  τους εθνικισμούς, την τουρκική εισβολή και κατοχή.

Συντρόφισσες και σύντροφοι,

Φίλες και φίλοι,

Το ΑΚΕΛ σε όλη του την ιστορική πορεία, δεν ήταν και δεν είναι απλά ένα κόμμα με όραμα για το αύριο. Δεν ήταν και δεν είναι ένα κόμμα που περιορίζεται σε καταγγελίες για το σήμερα. Αντίθετα, το ΑΚΕΛ διαμόρφωσε τη φυσιογνωμία του και κατόρθωσε να γίνει πρωταγωνιστική δύναμη στον τόπο μας επειδή το όραμα για το αύριο το υπηρετεί με διεκδικήσεις και προτάσεις για το σήμερα, για το τώρα, για τις σύγχρονες καθημερινές ανάγκες του κόσμου της εργασίας, των νέων ανθρώπων, των ευάλωτων ομάδων. Γιατί συνδέθηκε με όλες τις μεγάλες κατακτήσεις που βελτίωσαν τους όρους ζωής και δουλειάς των εργαζομένων της Κύπρου. Με τη δυναμική ανάπτυξη που να στηρίζεται πάνω σε μια ισχυρή οικονομία. Με μεγάλες τομές στην παιδεία, την υγεία, την κοινωνική ασφάλιση. Με την ευημερία και την ποιότητα ζωής των τοπικών κοινωνιών στους Δήμους και τις Κοινότητες όπου είχε το πηδάλιο. Γιατί έχει και οφείλει να έχει -και σε αυτό επενδύουμε ακόμα περισσότερες δυνάμεις και προσπάθεια- επεξεργασμένες προτάσεις, ρεαλιστικές και προοδευτικές, για να γίνεται χειροπιαστά καλύτερη η ζωή των πολλών στο τώρα, εντός του υφιστάμενου συστήματος. Προτάσεις με πρόσημο ταξικό και κοινωνικό, που υπηρετούν τη μεγάλη πλειοψηφία της κοινωνίας η οποία ζει από τον κόπο της δικής της εργασίας -όποια μορφή κι αν έχει αυτή- και όχι σε βάρος άλλων. Προτάσεις και πολιτικές για κάθε πεδίο της οικονομίας, της κοινωνίας, του κράτους, των θεσμών, των ατομικών δικαιωμάτων, της οικολογίας. Για διαφάνεια, λογοδοσία και δικαιοσύνη. Αυτό κάναμε και αυτό θα συνεχίσουμε να κάνουμε και μάλιστα με μεγαλύτερη μεθοδικότητα και αποτελεσματικότητα. Με αυτό τον τρόπο δίνουμε περιεχόμενο στην Αριστερά ως δύναμη προόδου, ως εφαλτήριο προώθησης της Ιστορίας προς τα μπρος. Και την ίδια ώρα, είναι μ’ αυτό τον τρόπο που η Αριστερά κερδίζει τον πόλεμο των συνειδήσεων. Διότι αν δεν κερδίζονται οι συνειδήσεις, ο υποκειμενικός παράγοντας μετατρέπεται από δύναμη προόδου σε δύναμη συντήρησης και οπισθοδρόμησης.

Επιστρέφοντας στην επέτειο, νιώθω την ανάγκη να υπογραμμίσω ότι για εμάς η κληρονομιά της Οκτωβριανής Επανάστασης δεν είναι σουβενίρ ενός γοητευτικού παρελθόντος και ο μαρξισμός-λενινισμός δεν είναι τσιτάτα ούτε μεταφυσικό δόγμα. Είναι πρώτα από όλα έμπνευση για το όραμα ενός κόσμου θεμελιακά και ποιοτικά καλύτερου, στον αγώνα για τον οποίο αξίζει αφοσίωση ζωής και θυσίες, μικρές και μεγάλες. Είναι όμως και έμπνευση τόλμης και διαλεκτικής στη θεωρία και στην πράξη, που χωρίς αυτά δεν θα πραγματωνόταν ποτέ η Επανάσταση του 1917 που συγκλόνισε τον κόσμο. Τόλμη και διαλεκτική για την οικοδόμηση συμμαχιών μεταξύ δυνάμεων και ανθρώπων που έστω κι αν δεν συμφωνούν σε όλα, συνεργάζονται και συμπορεύονται στους αγώνες για να κάνουν τον κόσμο καλύτερο, αφού έχουν κοινές βασικές έγνοιες και στόχους. Απαραίτητη προϋπόθεση για την ευόδωση αυτών των ευγενικών αγώνων είναι να αναγνωρίζεις τα λάθη και τις αδυναμίες σου ενώπιον του λαού και να έχεις την αποφασιστικότητα να τα διορθώνεις. Να απορρίπτεις τον δογματισμό και τον καιροσκοπισμό στη σκέψη, στις αποφάσεις, στη δράση. Να ξεχωρίζεις τους παραδεκτούς, αναγκαίους συμβιβασμούς που απαιτούνται κάθε φορά από τους απαράδεκτους. Να μιλάς με λόγο και ουσία τέτοια ώστε να σε καταλαβαίνει η κοινωνία και όχι μόνο ο στενός κομματικός περίγυρος. Με δυο λόγια, να καταφέρνεις να γίνονται οι ιδέες υλική δύναμη μέσα στην πραγματική ζωή, δύναμη που μπορεί να αλλάζει τα πράγματα. Και για να γίνει τούτο, χρειάζεται να γίνονται κτήμα των εργαζομένων, του λαού.

Οι καταστατικές αλλαγές που προτείνει η Κεντρική Επιτροπή του ΑΚΕΛ και συζητούνται αυτές τις μέρες ανάμεσα στα μέλη του Κόμματος διακρίνονται από αυτό το πνεύμα. Διαφυλάττουν και συνδέουν αρμονικά την ιδεολογία, τον χαρακτήρα και το όραμα του Κόμματος επειδή ακριβώς πιστεύουμε σε αυτά, με το περιεχόμενο που εμείς τους δίνουμε στην εποχή μας και στη χώρα μας. Και ταυτόχρονα, φέρνουμε με τόλμη αλλαγές στις δομές, τη λειτουργία και τις διαδικασίες του Κόμματος ώστε να το ανοίξουμε ακόμα περισσότερο στους εργαζόμενους της Κύπρου. Να το καταστήσουμε πιο αποτελεσματικό και παραγωγικό, πιο ανοικτό και δημοκρατικό, διαρκώς ανανεούμενο και εξωστρεφές. Αυτή η διαδικασία –διαδικασία βαθιά δημοκρατική και συλλογική- όχι μόνο δεν είναι απομάκρυνση από τον χαρακτήρα και την ιδεολογία μας, αλλά είναι επιταγή της ιδεολογίας μας.

Συντρόφισσες και σύντροφοι,

Φίλες και φίλοι,

Η Μεγάλη Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση θα είναι για δεκαετίες, ίσως και για αιώνες στο μέλλον, αντικείμενο συζητήσεων και αναλύσεων γιατί άλλαξε τον ρου της Ιστορίας όπως μόνο οι επαναστάσεις κατορθώνουν. Για τους εργαζόμενους σε όλο τον κόσμο όμως, είναι κάτι πολύ περισσότερο. Ήταν, είναι και θα είναι η έφοδος στον ουρανό για μια κοινωνία ατόφια δημοκρατική, ατόφια δίκαιη, ατόφια ανθρώπινη.  Και ως τέτοια ήταν και θα παραμείνει άσβεστη μια φλόγα στον ορίζοντα της ανθρώπινης ιστορίας που καταφέρνει να φέγγει από το 1917 στον 21ο αιώνα.

04.11.2023