Η συμβολή της ΑΟΝ – ΕΔΟΝ στον αγώνα για δικαίωση της Κύπρου
Χρίστος ΜΑΚΡΗΣ
(Πολιτικός Επιστήμονας, Μέλος Εκτελεστικού Συμβουλίου και Υπεύθυνος Μορφωτικού Γραφείου ΕΔΟΝ)
Η δράση της ΑΟΝ – ΕΔΟΝ ήταν πάντα συνυφασμένη με τους αγώνες της κυπριακής νεολαίας και ολόκληρου του κυπριακού λαού στην υπόθεση της ελευθερίας, της δημοκρατίας και της ανεξαρτησίας. Ήταν πάντα ενάντια στις μεθοδεύσεις και τα σχέδια του ιμπεριαλισμού, που ήθελε να διασφαλίσει την παρουσία του στην Κύπρο, μετατρέποντας την σε αβύθιστο αεροπλανοφόρο. Πάντα η ΑΟΝ – ΕΔΟΝ έθετε ως βασικό στοιχείο του αγώνα της την κοινή πάλη Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων για επίλυση των προβλημάτων, που αντιμετώπιζε η νεολαία.
Σε όλους τους σταθμούς εξέλιξης του Κυπριακού, από τον αγώνα ενάντια στην αποικιοκρατία μέχρι και τον αγώνα για υπερασπιστή της ανεξαρτησίας, αλλά και μετά το 1974 στην πάλη για απελευθέρωση και επανένωση της Κύπρου, χιλιάδες μέλη της ΑΟΝ – ΕΔΟΝ βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή. Σε όλη αυτή την πορεία, εκατοντάδες μέλη της ΑΟΝ – ΕΔΟΝ έδωσαν ό,τι πολυτιμότερο είχαν, την ίδια τους τη ζωή.
1926: Ίδρυση της Κομμουνιστικής Νεολαίας Κύπρου (ΚΝΚ)
Οι συνθήκες, που επικρατούσαν στην Κύπρο τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα με τον λαό μας να βιώνει τη φτώχεια, την πείνα και την εξαθλίωση, ήταν αποτέλεσμα της εκμετάλλευσης των εργατών και αγροτών από την άρχουσα τότε τάξη και τους Βρετανούς αποικιοκράτες. Η ανάγκη του λαού να επιβιώσει μέσα σε αυτές τις συνθήκες οδήγησε στην ίδρυση του Κουμμουνιστικού Κόμματος Κύπρου και της Κομμουνιστικής Νεολαίας Κύπρου. Με την ίδρυση τους, το ΚΚΚ και η ΚΝΚ έθεσαν ως πρώτη προτεραιότητα την αποτίναξη του αποικιοκρατικού ζυγού, που είχε άμεση σύνδεση και με την πάλη για βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης, αλλά και για πολιτικές ελευθερίες.
Από την πρώτη στιγμή, από το πρώτο Συνέδριο τόσο στην Εισήγηση, όσο και στην Απόφασή, έθεταν την ανάγκη για δημιουργία ενός κοινού μετώπου πάλης, γιατί όπως τόνιζαν «στη συγκεκριμένη φάση της πολιτικής κατάστασης της Κύπρου ορθή για το ΚΚΚ από πολιτικής και τακτικής απόψεως γραμμή είναι το ενιαίο αντι-αγγλικό μέτωπο για επίτευξη της αυτοδιοίκησης και αυτοδιάθεσης της Κύπρου». Την ίδια στιγμή καλούσαν τους Έλληνες και Τούρκους της Κύπρου σε συνεργασία για κοινή πάλη ενάντια στον βρετανό κατακτητή, αφού θεωρούσαν ότι δεν έχουν τίποτα να χωρίσουν, αντίθετα έχουν πολλά να κερδίσουν με την απελευθέρωση τους.
Παρά το γεγονός ότι ήταν τα πρώτα χρόνια δράσης τους, το ΚΚΚ και η ΚΝΚ ήταν πάντα πρωτοστάτες στου αγώνες του λαού. Κατά την διάρκεια των Οκτωβριανών το 1931, σκοτώθηκε από τους Άγγλους αποικιοκράτες, το μέλος της ΚΝΚ Γιώργος Φίλης, ενώ μοίραζε προκηρύξεις στο Βαρώσι. Μετά την αυθόρμητη εκείνη εξέγερση ακολουθεί μια μαύρη δεκαετία, δικτατορίας – η ονομαζόμενη Παλμεροκρατία – με καταπιέσεις και διωγμούς από την αστυνομία προς τους πρωτοπόρους νέους της Κύπρου. Παρόλο που η ΚΝΚ βρισκόταν στην παρανομία συνέχισε να κρατά ψηλά τη σημαία του αντιαποικιακού αγώνα για απαλλαγή της Κύπρου από τον βρετανικό ζυγό.
1944: Ίδρυση της Ανορθωτικής Οργάνωσης Νεολαίας (ΑΟΝ)
Η ανάγκη όμως για περεταίρω συμμετοχή της νεολαίας στον αγώνα για την απελευθέρωση του λαού μας, συνδυασμένη με την ανάγκη κινητοποίησης για την κατάκτηση των οικονομικό-κοινωνικών δικαιωμάτων της νεολαίας, επέβαλλε το καθήκον της ίδρυσης μια πλατιάς, μαζικής, πολιτικής οργάνωσης. Μιας οργάνωσης, που θα δρούσε νόμιμα και θα κινητοποιούσε την νεολαία στην πάλη για απελευθέρωση και διεκδίκηση των δικαιωμάτων της. Αυτή η ανάγκη οδήγησε το Φθινόπωρο του 1944 στην ίδρυση της ΑΟΝ. Από το Α’ Παγκύπριο Συνέδριο της και τη διαμόρφωση του καταστατικού της, η ΑΟΝ θέτει σαν βασικούς στόχους την κινητοποίηση της νεολαίας στην πάλη ενάντια στο φασισμό, στην πάλη για την ειρήνη, την κοινωνική πρόοδο και το σοσιαλισμό. Σαν κύριο στόχο θέτει την συνεργασία για την ελευθερία της Κύπρου. Χωρίς να παραγνωρίζει το γεγονός ότι στην Κύπρο ζουν εκτός από Έλληνες, Τούρκοι κ.ά. νέοι, έθεσε στο καταστατικό της «ότι μέλος της ΑΟΝ μπορούσε να γίνει κάθε Κύπριος νέος, που συμφωνεί με τις αρχές της οργάνωσης ανεξάρτητα από τη φυλή, χρώμα ή θρησκεία».
Το ΑΚΕΛ, επικεφαλής του Λαϊκού Κινήματος, ήταν ιδιαίτερα κατά τη δεκαετία του 1940 η πρωτοπόρα δύναμη στον αντιαποικιακό αγώνα, αφού ξεσήκωνε μαζικά το λαό της Κύπρου για να διεκδικήσει το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης του. Η ΑΟΝ, ως αναπόσπαστο κομμάτι του Λαϊκού Κινήματος, συμμετέχει ενεργά στο μαζικο-πολιτικό αντιαποικιακό απελευθερωτικό αγώνα. Μέσα από την πολιτιστική, αθλητική και πολιτική της δράση διαπαιδαγωγεί και καθοδηγεί τη νεολαία στον αγώνα για την λευτεριά της Κύπρου από τον αποικιακό ζυγό. Καλεί και κινητοποιεί τους νέους, συμμετέχοντας στα συλλαλητήρια και τις διαδηλώσεις ενάντια στο αποικιακό καθεστώς.
Η ΑΟΝ έδινε πάντα το παρόν της στο πλάι του ΑΚΕΛ και του Λαϊκού Κινήματος. Μερικές από τις δράσεις της κατά την περίοδο αυτή ήταν:
Την 25η Μαρτίου του 1945 οι Λαϊκές Οργανώσεις Λευκονοίκου μετά τη δοξολογία στην εκκλησία του χωριού και την εορταστική τελετή για την εθνική επέτειο της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, πορεύθηκαν σε ειρηνική αντιαποικιακή διαδήλωση, που θα κατέληγε στο οίκημα τους. Έξω από το οίκημα των Λαϊκών Οργανώσεων βρίσκονταν οπλισμένοι άντρες της αποικιακής αστυνομίας, οι οποίοι χωρίς καμιά πρόκληση άνοιξαν πυρ κατά της διαδήλωσης, σκοτώνοντας τρία άτομα και τραυματίζοντας άλλους δεκατρείς. Ανάμεσα στους νεκρούς και ο μαθητής – μέλος της ΑΟΝ, Μιχαλάκης Κουρτέλλας.
Τον Δεκέμβρη του 1945 το Λαϊκό Κίνημα οργάνωσε ογκώδεις διαδηλώσεις με βασικό αίτημα την εφαρμογή των αρχών της «Χάρτας του Ατλαντικού» – δηλαδή του ΟΗΕ – που υπέγραψε η Βρετανία και προνοούσαν την παραχώρηση αυτοδιάθεσης στους αποικιοκρατούμενους λαούς. Το κύριο αίτημα των λαϊκών κινητοποιήσεων ήταν η παραχώρηση αυτοδιάθεσης στον κυπριακό λαό.
Από το 1946 η ΑΟΝ παίρνει ενεργό μέρος στην δράση του Εθνικού Απελευθερωτικού Συνασπισμού (ΕΑΣ), που ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του ΑΚΕΛ και αποτέλεσε την ευρύτερη συνεργασία της Αριστεράς με δημοκρατικά και προοδευτικά στοιχεία.
Το Νοέμβριο του 1949 η νεολαία της Αριστεράς συμμετέχει ενεργά στη συλλογή υπογραφών για ενίσχυση του κοινού υπομνήματος του ΑΚΕΛ, των Δημάρχων της Αριστεράς και των Λαϊκών Οργανώσεων, που υποβλήθηκε στον ΟΗΕ με τίτλο «Η Κύπρος κατηγορεί τη Μεγάλη Βρετανία», με το οποίο απαιτούσαν την εθνική αποκατάσταση του κυπριακού λαού.
Συμμετέχει στις κινητοποιήσεις και τα συλλαλητήρια ενάντια στα καταπιεστικά μέτρα των αποικιοκρατών τα χρόνια της δεκαετίας του 1950, ενώ στις 27 του Σεπτέμβρη 1955, σε διαδήλωση στην Λεμεσό δολοφονείται από Άγγλους στρατιώτες το μέλος της ΑΟΝ και του ΑΚΕΛ, Αντρέας Γεωργίου.
Αυτή η αντιαποικιακή δράση, οδήγησε τους αποικιοκράτες το Δεκέμβριο του 1955 να θέσουν εκτός νόμου το ΑΚΕΛ, μαζί με μια σειρά οργανώσεων του Λαϊκού Κινήματος, συμπεριλαμβανομένης και της ΑΟΝ. Την ίδια στιγμή συλλαμβάνεται σχεδόν όλη η ηγεσία του ΑΚΕΛ και της ΑΟΝ. Συνολικά, 135 άτομα ρίχνονται στα κελιά των στρατοπέδων συγκέντρωσης πολιτικών κρατουμένων των αποικιοκρατών. Το κτύπημα της αποικιακής διοίκησης κατά της Αριστεράς αποδεικνύει τη φοβία των Βρετανών για τη δράση του Λαϊκού Κινήματος και τη μαζικο-πολιτική πάλη, που ανέπτυσσε.
Παρά το κτύπημα, η ΑΟΝ, αν και στην παρανομία δεν σταματά τη δράση της. Η δίωξη από τους Βρετανούς ιμπεριαλιστές δεν στάθηκε ικανή να σταματήσει τη δημοκρατική και προοδευτική νεολαία του τόπου. Τα μέλη της ΑΟΝ φέρνουν εις πέρας πολλές παράνομες αποστολές, ρίξιμο και διακίνηση φυλλαδίων, αναγραφή συνθημάτων στους τοίχους, κινητοποίηση της νεολαίας στις παναπεργίες και στις άλλες παλλαϊκές, μαζικές και μαχητικές διαδηλώσεις του λαού μας. Ακόμα και κατά τη διάρκεια του ένοπλου αγώνα της ΕΟΚΑ, όταν μασκοφόροι του Γρίβα, δολοφονούσαν μέλη και στελέχη του Λαϊκού Κινήματος, τα μέλη της ΑΟΝ, δεν απάντησαν με το ίδιο νόμισμα, αποφεύγοντας πιθανό εμφύλιο, θέτοντας πάνω απ’ όλα την σωτηρία της Κύπρου. Μαζί με το ΑΚΕΛ, κινητοποιούσαν τη νεολαία και το λαό σε μαζικές πολιτικές συγκεντρώσεις καταδίκης των πολιτικών αυτών δολοφονιών. Η δράση και το παράδειγμα αγώνα της ΑΟΝ μέσα στις συνθήκες της παρανομίας, δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την εμφάνιση μιας μαζικής οργάνωσης της προοδευτικής νεολαίας, της ΕΔΟΝ.
1959: Ίδρυση της Ενιαίας Δημοκρατικής
Οργάνωσης Νεολαίας (ΕΔΟΝ)
Ο ένοπλος αγώνας της ΕΟΚΑ φτάνει σε αδιέξοδο, κάτι που το ΑΚΕΛ και η ΑΟΝ προειδοποιούσαν από την αρχή, και οδηγηθήκαμε στις συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου. Το Λαϊκό Κίνημα διαφωνεί με τις πρόνοιες των συμφωνιών αυτών και αντιπροτείνει τον τερματισμό του ένοπλου αγώνα, τη δημιουργία κοινού μετώπου πάλης όλων των Κυπρίων και μεθόδευση του μαζικο-πολιτικού αγώνα. Ο Μακάριος όμως υπογράφει τις συμφωνίες.
Οι συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου ήταν ένας συμβιβασμός, που δεν έθιγε τα συμφέροντα του ιμπεριαλισμού στην Κύπρο. Στο συμβιβασμό αυτό οδήγησε η λανθασμένη στις δοσμένες κυπριακές συνθήκες τακτική του ένοπλου αγώνα από την ηγεσία της ε/κ δεξιάς. Η διατήρηση των «κυρίαρχων» βρετανικών βάσεων, η εγκατάσταση στρατιωτικών αποσπασμάτων της Ελλάδας και της Τουρκίας, το δικαίωμα μονομερούς επέμβασης των τριών Εγγυητριών Δυνάμεων, οι χωριστές διατάξεις του συντάγματος ήταν μερικά από τα αρνητικά στοιχεία, που οδήγησαν σε μια κολοβή ανεξαρτησία της Κύπρου. Την ίδια στιγμή ο ιμπεριαλισμός δημιούργησε και τις προϋποθέσεις για μελλοντική κατάλυση αυτής της ακρωτηριασμένης ανεξαρτησίας.
Παρά τις διαφωνίες που είχε για τις Συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου, η Αριστερά έθεσε τις όποιες αδυναμίες στο περιθώριο και κάλεσε το λαό, Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους, να συνεχίσουν την πάλη για ολοκλήρωση της ανεξαρτησίας και την απαλλαγή των αρνητικών σημείων, που περιείχαν οι συμφωνίες. Αυτό μπορούσε να επιτευχθεί μόνο μέσα από την συνεργασία Ε/κ και Τ/κ για να αποτραπούν ιμπεριαλιστικές μεθοδεύσεις για διχοτόμηση του νησιού μέσον μιας Διπλής Ένωσης με την Ελλάδα και την Τουρκία.
Μέσα στις νέες συνθήκες, που διαμορφώθηκαν με την υπογραφή των Συμφωνιών οι δημοκρατικοί νέοι ήθελαν να εκφραστούν ελεύθερα. Οι πλατιές μάζες της δημοκρατικής νεολαίας ήταν έτοιμες να αγωνιστούν ενάντια στον ιμπεριαλισμό, να αγωνιστούν για την εκδημοκρατικοποίηση του συντάγματος, ήταν έτοιμες για καινούργιους αγώνες με στόχο την ολοκλήρωση της ανεξαρτησίας. Η ΑΟΝ κτυπημένη και λαβωμένη από την παρανομία και τις διώξεις και συνεχίζοντας να είναι σε ισχύ το Διάταγμα προγραφής της δεν μπορούσε να ανταποκριθεί στις καινούργιες ανάγκες. Έτσι, τα στελέχη της παράνομης ΑΟΝ, προχώρησαν στις 12 Απριλίου 1959 στην ίδρυση της ΕΔΟΝ, που επάξια διαδέχθηκε την ηρωική ΑΟΝ.
Το ιδρυτικό συνέδριο καθόριζε ότι η ΕΔΟΝ ήταν μαζική, πολιτική και πολιτιστική οργάνωση της δημοκρατικής νεολαίας. Η ΕΔΟΝ έθεσε σαν σκοπούς της:
την καθοδήγηση της νεολαίας στην πάλη ενάντια στον ιμπεριαλισμό, για την ολοκλήρωση της ανεξαρτησίας της Κύπρου,
τη διαπαιδαγώγηση της νεολαίας με τα ιδανικά της δημοκρατίας, της ειρήνης, της κοινωνικής προόδου και του σοσιαλισμού,
τη διαπαιδαγώγηση της νεολαίας στο πνεύμα της διεθνούς αντιιμπεριαλιστικής αλληλεγγύης.
Οι προγραμματικές αρχές της ΕΔΟΝ, όπως εγκρίθηκαν από το Κεντρικό της Συμβούλιο στις 10 Οκτωβρίου του 1960, αποτέλεσαν τις αρχές, με τις οποίες καθοδηγείται μέχρι και σήμερα η Οργάνωση. Στο ιστορικό αυτό ντοκουμέντο γίνεται αναφορά για τις «νέες ιστορικές συνθήκες στην Κύπρο» μετά την ανεξαρτησία:
…..Την «Ανεξαρτησία» μας περιορίζουν οι ξένες κυρίαρχες πολεμικές βάσεις και προνόμια, οι τριμερείς συμφωνίες, η δυνατότητα επέμβασης στα εσωτερικά μας και τόσα άλλα απαράδεκτα σημεία. Εν τούτοις όμως να μην υποτιμούνται τα θετικά στοιχεία που προσφέρει η νέα περίοδος. Η διεθνής εκπροσώπηση της Κύπρου (στον Ο.Η.Ε. και στις άλλες χώρες), η ανάληψη της διαχείρισης των ζητημάτων μας από το λαό μας αποτελούν θετικά σημεία που με την κατάλληλη χρησιμοποίησή τους μπορούμε να ανοίξουμε το δρόμο προς την ολοκλήρωση της Ανεξαρτησίας μας. Ένεκα των πιο πάνω περιορισμών στην ανεξαρτησία μας, το στάδιο του αγώνα που ακόμα διερχόμαστε είναι στάδιο εθνικοαπελευθερωτικό, στάδιο στο οποίο απαιτείται ενότητα όλων των λαϊκών δυνάμεων, για την ολοκλήρωση της ανεξαρτησίας μας, την αποστρατικοποίηση, την ειρήνη, την επικράτηση των δημοκρατικών θεσμών, την οικονομική ανόρθωση και ανασυγκρότηση.
Στο νέο αυτό στάδιο του αγώνα μας, η νεολαία έχει να παίξει ένα ακόμα πιο σημαντικό ρόλο, ακόμα πιο πρωτοποριακό, σαν ο φορέας των παγκόσμια αναγνωρισμένων αρχών της εθνικής απελευθέρωσης, της ειρήνης, της δημοκρατίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης.[1]
Μέσα από τις προγραμματικές αρχές τέθηκαν και τα άμεσα καθήκοντα της Οργάνωσης, που μεταξύ άλλων ήταν:
Ο αγώνας για την ολοκλήρωση της ανεξαρτησίας μας.
Βασικός στόχος παραμένει, ο ιμπεριαλισμός που προσπαθεί με τα πλοκάμια του να στραγγαλίσει την κολοβωμένη ανεξαρτησία της Κύπρου. Στο κέντρο της προσοχής κατά συνέπεια, βρίσκεται ο παλλαϊκός, συστηματικός και συνεπής αγώνας, που πάνω από κάθε εμπόδιο και δυσκολία θα οδηγήσει στο δρόμο της ολοκλήρωσης της ανεξαρτησίας.
Ο αγώνας για την ειρήνη.
Πρωτεύουσα θέση κατέχει στα καθήκοντα ο αγώνας για τη διατήρηση της παγκόσμιας ειρήνης, για τον διεθνή αφοπλισμό. Ειδικά στην Κύπρο, ο αγώνας αυτός συνδέεται άμεσα με αυτή τούτη την επιβίωση του λαού. Ο αγώνας ενάντια στις πυρηνικές βάσεις και η αποστρατικοποίηση είναι αγώνας βασικής σημασίας. Άμεση σχέση με τον αγώνα αυτό έχει ανάγκη τη συγκεκριμένη συμβολή της Κυπριακής Δημοκρατίας στη διεθνή ύφεση, στην επικράτηση των αρχών της ειρηνικής συνύπαρξης και στην υιοθέτηση της πολιτικής θετικής ουδετερότητας για το καλό της Κύπρου. Στον αγώνα αυτό η νεολαία βρίσκεται επικεφαλής, εμπνευσμένη από τα μεγάλα παραδείγματα της νεολαίας μιας σειράς άλλων χωρών.
Ο αγώνας για τη δημοκρατία.
Καμιά ελπίδα επιτυχίας στους αγώνες που διεξάγει ο λαός στο σύνολο του, δεν υπάρχει, αν αφεθεί η Κυπριακή πολιτεία να εκτραπεί σε αντιδημοκρατικά μονοπάτια. Καθήκον βασικό και πρωταρχικό παραμένει η επαγρύπνηση για τη διατήρηση και σταθεροποίηση των δημοκρατικών θεσμών, την ομαλή λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, και την τροποποίηση του συντάγματος προς πιο δημοκρατικές κατευθύνσεις.
Μέσα από τις διαπιστώσεις αλλά και τα άμεσα καθήκοντα της Οργάνωσης, τονίζεται ότι «για την πραγματοποίηση της ενότητας μέσα στα στρώματα της κυπριακής νεολαίας η ΕΔΟΝ συμπράττει με άλλες νεολαιίστικές οργανώσεις της Ελληνικής, Τουρκικής, Αρμένικής και των άλλων κοινοτήτων στην Κύπρο…..»[2].
Από το ιδρυτικό Συνέδριο τη, η ΕΔΟΝ με κάθε ευκαιρία έθετε την προσήλωση της στη λευτεριά του νησιού. Ήταν πάντα στο πλευρό του λαού για την απόκρουση των ιμπεριαλιστικών συνωμοσιών για διχοτόμηση της Κύπρου και πρόσδεση της στο επιθετικό ΝΑΤΟ. Προς αυτή την κατεύθυνση πρότεινε και προώθησε τη δημιουργία μόνιμου συντονιστικού οργάνου της νεολαίας, με πρώτιστο στόχο τη δημιουργία κοινού μετώπου πάλης της κυπριακής νεολαίας και την απόκρουση των ιμπεριαλιστικών μεθοδεύσεων.
Η πρώτη απροκάλυπτη συνωμοσία για βίαιη κατάλυση του κυπριακού κράτους, ήταν το Δεκέμβρη του 1963. Οι Βρετανοί και οι Αμερικάνοι ιμπεριαλιστές, που υποθάλψαν τις διακοινοτικές ταραχές, αποσκοπούσαν με την επέμβαση της Τουρκίας να καταλύσουν ουσιαστικά την ανεξαρτησία και να προσδέσουν την Κύπρο στο άρμα του ΝΑΤΟ. Οι ΕΔΟΝίτες στο πρόσταγμα για υπεράσπιση της πατρίδας εντάσσονται μαζικά στην Εθνική Φρουρά για να πολεμήσουν ενάντια στην ξένη ιμπεριαλιστική επιδρομή.
Στη μάχη για υπεράσπιση της ελευθερίας και της Ανεξαρτησίας έδωσαν υπέρτατη θυσία της ζωή τους τα μέλη της ΕΔΟΝ, Παναγιώτης Αστανιός, Γρηγόρης Καρεκλάς, Γεώργιος Εικοσάρης, Χριστάκης Φτωχόπουλος, Γεώργιος Προδρόμου, Αντρέας Ορφανίδης, Γεώργιος Ξενοφώντος, Γεώργιος Χριστοφόρου, Νίκος Αλεξάνδρου, Μιχαλάκης Κυπριώτης, Ανδρέας Βιολάρης, Γεώργιος Απλικιώτης και ο Μιχαλάκης Κουσουλίδης, μέλος του Κ.Σ. της ΕΔΟΝ.
Από το 1963 μέχρι και το 1967 στην Κύπρο κορυφώθηκαν οι ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ των ακροδεξιών – παρακρατικών οργανώσεων, ενώ παράλληλα, εκμεταλλευόμενες τις κρίσιμες συνθήκες, επανάφεραν στο προσκήνιο τις διεκδικήσεις τους για «Ένωση» και «Διχοτόμηση». Μέσα σε αυτό το σκηνικό η Αριστερά επιδίωξε να ενδυναμώσει τον κοινό αντιιμπεριαλιστικό αγώνα Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Μέσα σε συνθήκες έξαρσης του εθνικισμού αντιπαρατάχθηκε το σοβινισμό και αγωνίστηκε για την εξομάλυνση των σχέσεων των δύο κοινοτήτων, ως βασική προϋπόθεση για την πάλη ολοκλήρωσης της Κυπριακής Ανεξαρτησίας.
Η εγκαθίδρυση της στρατιωτικής δικτατορίας της Χούντας των Συνταγματαρχών στις 21 του Απρίλη 1967 στην Ελλάδα είχε άμεση σχέση και με τα άνομα σχέδια της αμερικάνικης CIA και του ΝΑΤΟ σε βάρος της Κύπρου. Αναζωογονείται η προσπάθεια κατάλυσης της κυπριακής ανεξαρτησίας μέσον της Διπλής Ένωσης ή της Ένωσης με ανταλλάγματα στη βάση των προνοιών του Σχεδίου Άτσενσον (1964) με αποκορύφωμα την ελαδοτουρκική συνάντηση στο Έβρο (Σεπτέμβρη 1967), που είχε άμεση σχέση με τα γεγονότα της Κοφίνου του δυο μήνες αργότερα. Η αποτυχία εκείνης της απόπειρας κατάλυσης του κυπριακού ανεξάρτητου κράτους και οι εξαγγελίες του Μακαρίου για την πολιτική του Εφικτού, δηλαδή η περαιτέρω ενδυνάμωση της Κυπριακής Ανεξαρτησίας, αλλά επίσης και η πανηγυρική επανεκλογή του τον Φλεβάρη του 1968 στην προεδρία σήμαναν νέες απειλές και ραδιουργίες από τον αμερικανο-νατοϊκό ιμπεριαλισμό.
Η αντίστροφη μέτρηση τελικά ξεκίνησε από την Εαρινή Σύνοδο του ΝΑΤΟ στη Λισσαβόνα τον Ιούνιο 1971, όταν στα παρασκήνια της η χουντική κυβέρνηση της Αθήνας και η κυβέρνηση των στρατοκρατών της Άγκυρας μεθόδευσαν νέες επεμβάσεις σε βάρος της Κύπρου και του λαού μας με στόχο την ανατροπή της νόμιμης Κυπριακής Κυβέρνησης του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου και την υλοποίηση της Διπλής Ένωσης. Ως αποτέλεσμα έχουμε τις χουντικές νότες και τη θεωρεία περί «εθνικού κέντρου», που εκτός των άλλων προνοούσαν και την παράνομη επιστροφή του Γρίβα στην Κύπρο και την ίδρυση της φασιστικής οργάνωσης ΕΟΚΑ Β’, που εξοπλιζόταν από τους χουντικούς αξιωματικούς της Εθνικής Φρουράς και χρηματοδοτείτο από ξένα κέντρα λήψης αποφάσεων με στόχο την ανατροπή του νόμιμα εκλεγμένου προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, αλλά και για να πλήξει το ΑΚΕΛ και γενικότερα της Αριστερά και το προοδευτικό κίνημα.. Η ΕΔΟΝ, όπως και το υπόλοιπο Λαϊκό Κίνημα προειδοποιούσαν συνεχώς την κυβέρνηση για τις συνέπειες της όποιας ανοχής έναντι της φασιστικής οργάνωσης, ενώ τόνιζαν την ανάγκη να παταχθεί η τρομοκρατική δράση των παράνομων της ΕΟΚΑ Β΄..
Το 6ο Παγκύπριο Συνέδριο της ΕΔΟΝ που πραγματοποιήθηκε στη Λευκωσία στις 9-10 Δεκεμβρίου του 1972, τόνιζε ότι η προοδευτική νεολαία:
καταδικάζει έντονα και κατηγορηματικά, ως εθνικά επιζήμια, κάθε διασπαστική ενέργεια, κάθε προσπάθεια για εκτροπή με προσφυγή στη βία και κάθε ενέργεια προς υπόσκαψη και απομάκρυνση του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου από το Προεδρικό αξίωμα στις δύσκολες στιγμές που περνά ο λαό μας,
ενώ την ίδια στιγμή:
καλεί τη νεολαία σε συναγερμό διαφώτισης, επαγρύπνησης, ενότητας και κινητοποίησης για την ματαίωση των συνωμοτικών σχεδίων. Καλεί την νεολαία σε συναγερμό για να σωθεί η Κύπρος[3]
Η ΕΟΚΑ Β’ υπό την καθοδήγηση του Γρίβα προβαίνει σε απαγωγές, δολιοφθορές, εμπρησμούς, κλοπές οπλισμού από στρατόπεδα και εκπόνηση πραξικοπηματικών σχεδίων για ανατροπή και δολοφονία του Μακαρίου όπως: «Επιχείρησις Σφενδόνη», «Απόλλων», «Γρόνθος», «Ανταπόδοσις», «Τύφων», «Κεραυνός», «Αλώπηξ» και «Νίκη». Παράλληλα η φασιστική αυτή οργάνωση προβαίνει και σε ένα όργιο ψυχρών, πολιτικών δολοφονιών, για τις οποίες δεν πλήρωσαν ποτέ οι ένοχοι. Θύματα τέτοιων δολοφονιών ήταν, μεταξύ πολλών άλλων δημοκρατικών πολιτών ο 17-χρόνος Κυριάκος Παπαλαζάρου, ο οποίος εκτελέστηκε την 1/7/1973 με μια σφαίρα στο στόμα από αστυνομικό – φρουρό της Μητρόπολης Πάφου και μέλος της ΕΟΚΑ Β’ και ο Θάνος Ευριπίδου Πελλάκης, μέλος της ΕΔΟΝ και του ΑΚΕΛ, που απήχθη και εκτελέστηκε από την ΕΟΚΑ Β’ στο Λατομείο Παρεκκλησιάς στις 11/10/1973.
Στον αντίποδα όλων αυτών το ΑΚΕΛ εργάζεται για την ενότητα των αντιφασιστικών δημοκρατικών δυνάμεων. Καλούσε τον λαό σε μεγαλειώδη συλλαλητήρια υπεράσπισης της δημοκρατικής νομιμότητας και καταδίκης της Χούντας και του Εοκαβήτικου φασισμού και δεν έπαψε να προειδοποιεί για τον κίνδυνο πραξικοπήματος. Η ΕΔΟΝ συμμετέχει ενεργά και οργανωμένα στα παλλαϊκά συλλαλητήρια, σε άλλες μαζικές κινητοποιήσεις και καλούσε συνεχώς τη νεολαία σε κινητοποίηση. Σε διακήρυξη της προς την Κυπριακή νεολαία στις 19 Ιουνίου 1974 αναφέρει ότι:
Ο φασισμός των νυκτοβατών του συνδικάτου του εγκλήματος της ΕΟΚΑ Β΄ απεθρασύνθη. Επεδόθη σε όργια ανατινάξεων και δολοφονιών. Εξορμά, χάριν ξένων συμφερόντων, να αιματοκυλίσει την Κύπρο…. Με το χαρακτηριστικό απροσμέτρητο θράσος του χρησιμοποιεί την συκοφαντία, την δημοκοπία, την μάσκα και το φονικό όπλο για να πετύχει το προδοτικό εγκληματικό του έργο:
Την ανατροπή ή και εξόντωση του λαοπρόβλητου ηγέτη του Κυπριακού λαού ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΤΚΟΠΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΥ
Την διχοτόμηση της Πατρίδας μας
Την υποταγή της Κύπρου στα επιδρομικά σχέδια του ΝΑΤΟ
Την επιβολή φασιστικής τυραννίας στον αδούλωτο λαό μας.
Και η διακήρυξη συνεχίζει:
Νέοι και νέες της Κύπρου. Η Κύπρος καλεί τα παιδιά της σε συναγερμό: – Για να σωθεί η Κύπρος. – Για να παταχθεί η τρομοκρατία και το έγκλημα…. Φράξετε τον δρόμο στον φασισμό…[4]
Παραμονές του φασιστικού πραξικοπήματος η ΕΔΟΝ με ανακοίνωση της:
…Επαναλαμβάνει ακόμα μια φορά την πλήρη συμπαράσταση της στον Πρόεδρο Μακάριο και την Κυβέρνηση του για την σωτηρία της Κύπρου, για ειρήνη, πρόοδο και ευτυχία του λαού μας…. Τα δημοκρατικά νιάτα της Κύπρου έτοιμα να θέσουν τις υπηρεσίες τους κάτω από το νόμιμο κράτος για την πάταξη της τρομοκρατίας για την διατήρηση της δημοκρατικής τάξης και την ενίσχυση του εσωτερικού μετώπου του λαού μας[5]
Αποκορύφωμα όλων των συνωμοσιών, που άρχισαν από την πρώτη μέρα της ανακήρυξης της Κύπρου σε ανεξάρτητο κράτος, ήταν το δίδυμο ιμπεριαλιστικό έγκλημα του 1974. Η Χούντα των Αθηνών με τους ντόπιους συνεργάτες της, την ΕΟΚΑ Β’, στις 15 Ιουλίου 1974 κατέλυσαν τη δημοκρατία και προσπάθησαν να ανατρέψουν τον νόμιμο Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας, με το προδοτικό πραξικόπημα. Η Τουρκία ως «εγγυήτρια» δύναμη βρήκε την ευκαιρία, που επιζητούσε για χρόνια και στις 20 Ιουλίου εισέβαλε στην Κύπρο, ολοκληρώνοντας το δίδυμο έγκλημα σε βάρος της Κύπρου και του λαού μας, όπως σχεδιάστηκε στα παρασκήνια της Εαρινής Συνόδου του ΝΑΤΟ στην Λισσαβόνα το 1971.
Στη διπλή Νατοϊκή επέμβαση κατά της Κύπρου, από την πρώτη στιγμή, δεκάδες στελέχη και μέλη του ΑΚΕΛ, της ΕΔΟΝ και του Λαϊκού Κινήματος πύκνωσαν τις γραμμές του αγώνα όλων των δημοκρατικών δυνάμεων του τόπου, αντιστάθηκαν πολύπλευρα για την υπεράσπιση της δημοκρατίας, της ανεξαρτησίας, της κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας της Κύπρου, θυσιάζοντας ακόμη και την ίδια τους της ζωή. Ήρωες, που έκαναν συνειδητή θυσία τη ζωή τους, γιατί η ΕΔΟΝ τους διαπαιδαγώγησε να αγαπούν τη ζωή, τους γαλούχησε με τα πανανθρώπινα ιδανικά της λευτεριάς, της ειρήνης, της δημοκρατίας, της κοινωνικής προόδου και του σοσιαλισμού.
Ανάμεσα τους, ο Κωστάκης Ευαγόρου, ο Ανδρέας Ιορδάνους, ο Γιώργος Χαραλάμπους, ο Ανδρέας Θεοδοσίου, ο Αχιλλέας Κουρτελλής, ο Ανδρέας Κέστας, ο Πάµπος Χριστοφή, ο Τάσος Χριστοφή, ο Παντελής Χαραλάμπους, ο Κώστας Μισιαούλης, ο Γιώργος Χρυσάνθου Κλεάνθους, ο Σωτήρης Παπαλαζάρου, ο Νίκος Καρασαμάνης και τόσοι άλλοι.
Οι συνέπειες της τουρκικής εισβολής και της συνεχιζόμενης κατοχής των κυπριακών εδαφών, είναι τεράστιες. Χιλιάδες νεκροί, τραυματίες και αγνοούμενοι, ενώ δεκάδες χιλιάδες Κύπριοι έγιναν πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα, δημιουργώντας καινούργιες συνθήκες για τη νεολαία. Η τραγική κατάσταση, που δημιουργήθηκε στην Κύπρο, δεν λύγισε την ΕΔΟΝ, η οποία αποφάσισε να δοθούν όλες της οι δυνάμεις για μαζική πολιτική κινητοποίηση της νεολαίας για τη σωτηρία της Κύπρου.
Η προσπάθεια βίαιης ΝΑΤΟΠΟΙΗΣΗΣ της Κύπρου με το φασιστικό πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου, η ανοικτή επέμβαση της Τουρκίας και οι μηχανορραφίες του Κίσιντζιερ προκάλεσαν την δικαιολογημένη αγανάκτηση της νεολαίας…. Θέτουν μπροστά μας σαν πρωταρχικό καθήκον εκείνο της πολιτικής διαφώτισης της νεολαίας. Η εκστρατεία διαφώτισης που κατόπιν απόφασης της Κεντρικής Γραμματείας της ΕΔΟΝ άρχισε και συνεχίζεται με μεγάλη επιτυχία αποσκοπεί στο να τηρείται η νεολαία ενήμερη των πολιτικών εξελίξεων μετά την 15η του Ιούλη μέχρι σήμερα, να επεξηγηθεί η ορθότητα της τακτικής του ενιαίου μαζικο-πολιτικού αγώνα για τη σωτηρία της Κύπρου…[6]
Στα χρόνια μετά το μαύρο Ιούλιο του 1974, η ΕΔΟΝ δούλευε έντονα ανάμεσα στη νεολαία για τη διαπαιδαγώγηση της, στο πνεύμα της ειρήνης και της δημοκρατίας. Μέσα από εκστρατείες πολιτικής διαφώτισης, συγκεντρώσεις, διαλέξεις, σεμινάρια και συνδιασκέψεις έθετε το στόχο για απαλλαγή της Κύπρου από την τουρκική κατοχή και επανένωση της πατρίδας και του λαού μας, Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες γεννιέται από τον αείμνηστο σύντροφο Δημήτρη Χριστόφια (τότε Κ.Ο. Γρ. της ΕΔΟΝ) το σύνθημα που καθοδηγεί μέχρι και σήμερα την πολιτική δράση της ΕΔΟΝ για την επαναπροσέγγιση:
Οι Τούρκοι της Κύπρου δεν είναι εχθροί μας, οι Τούρκοι της Κύπρου είναι αδελφοί μας
Μέσα από μαζικά συλλαλητήρια και πορείες κατά των βρετανικών βάσεων και της αμερικανικής παρέμβασης στην Κύπρο εντείνεται ο αντιιμπεριαλιστικός αγώνας του λαού μας. Η ΕΔΟΝ με κάθε ευκαιρία καταγγέλλει το ρόλο του ιμπεριαλισμού στην τραγωδία της Κύπρου. Κύρια μέσα από την Παγκόσμια Ομοσπονδία Δημοκρατικών Νεολαιών αναπτύσσει διεθνείς πρωτοβουλίες αλληλεγγύης και στήριξης του κυπριακού λαού.
Οι συμφωνίες υψηλού επιπέδου 1977 – 1979 θέτουν τη νέα βάση των προσπαθειών λύσης του κυπριακού και θέτουν ως στόχο τη λύση της Διζωνικής – Δικοινοτικής – Ομοσπονδίας. Μέσα στο νέο πλαίσιο το ΑΚΕΛ και ολόκληρο το Λαϊκό Κίνημα, θέτουν τις αρχές επίλυσης του κυπριακού:
Στόχος η επίτευξη λύσης Διζωνικής – Δικοινοτικής Ομοσπονδίας, με μία κυριαρχία, μια ιθαγένεια και μία διεθνή προσωπικότητα στη βάση των ψηφισμάτων του ΟΗΕ και των συμφωνιών υψηλού επιπέδου 1977 και 1979.
Λύση, που να συνάδει με το διεθνές δίκαιο και τις διεθνείς συμβάσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Λύση, που να προνοεί την αποχώρηση των τουρκικών κατοχικών στρατευμάτων και των εποίκων και να προνοεί την αποστρατικοποίηση της Κύπρου. Να αποκαθιστά την ενότητα, την εδαφική ακεραιότητα και την κυριαρχία της Κυπριακής Δημοκρατίας χωρίς να δίδει δικαιώματα μονομερούς επέμβασης σε οποιαδήποτε ξένη χώρα.
Λύση, που να υποστηρίζει την πολιτική ισότητα των δυο κοινοτήτων στα πλαίσια της ομοσπονδίας, όπως αυτή καθορίζεται στα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών και που σημαίνει αποτελεσματική συμμετοχή στα κέντρα λήψης αποφάσεων χωρίς αυτό να σημαίνει απαραίτητα αριθμητική ισότητα.
Γι’ αυτές τις αρχές λύσης του Κυπριακού αγωνίζεται με όλες της τις δυνάμεις η ΕΔΟΝ μέχρι και σήμερα. Το 8ο Παγκύπριο Συνέδριο της Οργάνωσης, που πραγματοποιήθηκε στην Λευκωσία στις 22-24 Φεβρουαρίου του 1980 ήταν αφιερωμένο στην επαναπροσέγγιση και τη συμφιλίωση Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων με κύριο σύνθημα:
Μαζί με τους Τουρκοκύπριους, ενάντια στον ιμπεριαλισμό για λεύτερη κοινή πατρίδα
Η ΕΔΟΝ, έθεσε στο επίκεντρο της δράσης της τον αγώνα για απελευθέρωση και επανένωση του τόπου και του λαού μας. Διεξάγει ένα πολυσήμαντο και πολυεπίπεδο αντικατοχικό αγώνα, συστατικό στοιχείο του οποίου αποτελεί και η επαναπροσέγγιση. Με αντιιμπεριαλιστικές εκδηλώσεις και δράσεις, με μαζική συμμετοχή στα συλλαλητήρια του ΑΚΕΛ για καταδίκη του πραξικοπήματος και της εισβολής. Με μαζική συμμετοχή στις Παγκύπριες Πορείες Ειρήνης. Με τη συμμετοχή Τουρκοκυπρίων στα Παγκύπρια Φεστιβάλ, αλλά και στις Παγκύπριες Εκδρομές στο Τρόοδος, για την προώθηση των θέσεων της οργάνωσης για το Κυπριακό και την ειρηνική συνύπαρξη. Με πολύμορφες δράσεις κατά του εθνικισμού – σοβινισμού.
60 χρόνια από την επέτειο της ανακήρυξης της Κυπριακής Δημοκρατίας η ΕΔΟΝ στο πλάι του ΑΚΕΛ συνεχίζει τον αντικατοχικό, αντιιμπεριαλιστικό αγώνα της για απελευθέρωση και επανένωση της χώρας και του λαού μας. Συνεχίζει να παλεύει για ολοκλήρωση της ανεξαρτησίας στη βάση της Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας με πολιτική ισότητα, όπως αυτή καθορίζεται στα σχετικά ψηφίσματα του ΟΗΕ, χωρίς εγγυήτριες δυνάμεις, για μια Κύπρο κυρίαρχη, ακέραιη και αποστρατιωτικοποιημένη. Αυτό άλλωστε προστάζει η τιμημένη 76-χρονη ιστορία της ΑΟΝ – ΕΔΟΝ. Αυτό άλλωστε το χρωστά στους εκατοντάδες ήρωες ΕΔΟΝίτες και ΑΚΕΛιστές, που χωρίς φόβο, με τόλμη και αυτοθυσία υπερασπίστηκαν τη δημοκρατία και την ελευθερία της Κύπρου.
[1] Oι Προγραμματικές Αρχές της ΕΔΟΝ – ολόκληρο το έγγραφο όπως εγκρίθηκε από την ολομέλεια του Κεντρικού Συμβουλίου της ΕΔΟΝ, 10 Οκτωβρίου 1960.
[2] Oι Προγραμματικές Αρχές της ΕΔΟΝ – ολόκληρο το έγγραφο όπως εγκρίθηκε από την ολομέλεια του Κεντρικού Συμβουλίου της ΕΔΟΝ, 10 Οκτωβρίου 1960.
[3] Γενική απόφαση του 6ου Παγκύπριου Συνεδρίου της ΕΔΟΝ, Λευκωσία 9-10 Δεκεμβρίου 1972.
[4] Διακήρυξη της ΕΔΟΝ προς την Κυπριακή νεολαία, Λευκωσία 19/6/1974.
[5] Ανακοίνωση Κ.Σ. της ΕΔΟΝ, Λευκωσία 9/7/1974
[6] Απόφαση Εκτελεστικού Συμβουλίου ΕΔΟΝ, Λευκωσία 15/10/1974