Το Ενεργειακό Μέλλον της Κύπρου | Γιώργος Σιαμμάς, τέως Πρόεδρος ΡΑΕΚ

3ο Φόρουμ Οικονομίας ΑΚΕΛ – Δυνατή Οικονομία για Όλους
Τετάρτη 30 Οκτωβρίου 2024, Ξενοδοχείο Hilton Nicosia

Αγαπητοί Προσκεκλημένοι,

Καταρχήν ευχαριστώ τους οργανωτές για την πρόσκληση να μιλήσω στην εκδήλωση αυτή. Η ομιλία μου θα καταπιαστεί με το μείζον θέμα του «Ενεργειακού Μέλλοντος της Κύπρου», με έμφαση στα θέματα ηλεκτρισμού του τόπου μας στα οποία αφιέρωσα κάποιες δεκαετίες.

Ξεκινώντας από την λέξη «Μέλλον», είναι προφανές ότι θα πρέπει να δούμε που βρισκόμαστε στο παρόν, που θέλουμε να πάμε στο μέλλον και συγκεκριμένα στο 2050 με στόχο τις μηδενικές εκπομπές άνθρακα, και κυρίως πως θα πάμε από το σήμερα στο μέλλον, με ένα τεχνικά εφικτό και οικονομικά βιώσιμο τρόπο. Οι ενεργειακοί στόχοι για το 2050 και κυρίως τα βήματα που χρειάζεται να γίνουν για να τους πετύχουμε, εντάσσονται μέσα στα πλαίσια του ενεργειακού σχεδιασμού που πρέπει να διαθέτει το Κράτος.

«Η διαμόρφωση ενός Μακροχρόνιου Ενεργειακού Στρατηγικού Σχεδιασμού με κεντρικό άξονα τον Οδικό Χάρτη μέχρι το 2050, είναι απαραίτητη σε κάθε Κράτος Μέλος της ΕΕ. Ενός σχεδιασμού που θα καλύπτει όλες τις πτυχές της ενεργειακής στρατηγικής στον ηλεκτρισμό, το φυσικό αέριο, τις μεταφορές και την οικονομία. Μιας Στρατηγικής που θα καλύπτει με διαφάνεια και επάρκεια τα θέματα ανταγωνιστικότητας, περιβάλλοντος, κλιματικής αλλαγής, ανανεώσιμων πηγών και αειφόρου ανάπτυξης, ενεργειακής αποδοτικότητας και ασφαλούς εφοδιασμού της χώρας.

Πρέπει να είμαστε ειλικρινείς. Διαχρονικά, εδώ και πολλά χρόνια, είχε διαπιστωθεί από όλους τους εμπλεκόμενους, Βουλή, πολιτικές δυνάμεις και σχετικούς με την ενέργεια οργανισμούς, ότι δεν είχε εκπονηθεί από το Κράτος ένας επιστημονικά διαμορφωμένος, ζωντανός, δυναμικός και υπό τακτική επανεξέταση μακροχρόνιος εθνικός ενεργειακός σχεδιασμός.»

Θα εκπλαγείτε πιστεύω. Οι δύο προηγούμενες παράγραφοι, για την ανάγκη ενός Ολοκληρωμένου ενεργειακού σχεδιασμού δημοσιευμένου με διαφάνεια, ο οποίος δυστυχώς δεν έχει ακόμα εκπονηθεί από το Κράτος μας, είναι αυτούσιες από ομιλία που έκανα πριν από δέκα ολόκληρα χρόνια σε ενεργειακό συμπόσιο στην Λευκωσία. Η κατάσταση δέκα χρόνια μετά, δεν έχει αλλάξει.

Το κυρίαρχο ζήτημα της ενέργειας και ειδικότερα του ηλεκτρισμού, που απασχολεί νοικοκυριά και επιχειρήσεις, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, είναι το θέμα του κόστους. Ξεκίνησε με την παγκόσμια ενεργειακή κρίση το 2021, λίγο μετά την πανδημία του κόβιντ και πριν ακόμα από την Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Οι τιμές των ορυκτών καυσίμων συμπεριλαμβανομένου του φυσικού αερίου αυξήθηκαν ασυγκράτητα, και αυτό οδήγησε και σε σημαντική αύξηση των τιμών ηλεκτρισμού. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε μια πρωτοφανή κίνηση, αφήνοντας πίσω την πάγια θέση ότι τα πάντα λύνονται μόνο με τη λειτουργία της αγοράς, υιοθέτησε την ανάγκη παρέμβασης των Κρατών Μελών με μείωση του ΦΠΑ, και άμεση στήριξη των καταναλωτών ειδικά των ευάλωτων.

Στην πορεία, οι τιμές του φυσικού αερίου έπεσαν σε επίπεδα κάτω από το ένα τρίτο των τιμών του φυσικού αερίου που επικράτησαν το 2022, με αποτέλεσμα στις χώρες της ΕΕ να έχουμε σήμερα τιμές χονδρικής αγοράς της τάξης των 40 και 50 ευρώ την Μεγαβατώρα, ενώ στην μικρή Κύπρο που παρέμεινε δέσμια του πετρελαίου, μόνο το κόστος καυσίμου είναι σήμερα της τάξης των 200 ευρώ την Μεγαβατώρα ενώ είχε αγγίξει και τα 300 το 2022.

Και ενώ οι καταναλωτές και η οικονομία υποφέρουν από το δυσβάστακτο ενεργειακό κόστος ηλεκτρισμού, υπάρχει και ένας μεγάλος κερδισμένος. Αυτός είναι το Κυπριακό Κράτος. Οι εισπράξεις ΦΠΑ, μόνο λόγω του αυξημένου κόστους καυσίμου, είναι αυξημένες περίπου κατά εκατό εκατομμύρια ευρώ ετήσια, σε σύγκριση με το 2019 πριν από την κρίση.

Προτείναμε και τα προηγούμενα χρόνια μια σειρά από ενέργειες για μείωση του ενεργειακού κόστους για τους καταναλωτές, όμως πολύ λίγα έγιναν. Παραθέτω πιο κάτω κάποιες εισηγήσεις.

1. Άμεση εισαγωγή Φυσικού Αερίου για την Ηλεκτροπαραγωγή – Δυστυχώς η Κυβέρνηση καθυστέρησε αδικαιολόγητα για δέκα σχεδόν χρόνια να εισαγάγει φθηνό φυσικό αέριο, που θα μείωνε και τις εκπομπές ρύπων για τις οποίες καταβάλλουμε σημαντικό κόστος. Η διαδικασία της ΔΕΦΑ για το πλωτό τερματικό αποϋγροποίησης στο Βασιλικό, που υποτίθεται θα ήταν έτοιμο από το 2020, οδηγήθηκε σε παταγώδη αποτυχία και αποτελεί ίσως το μεγαλύτερο σκάνδαλο στα χρονικά της Δημοκρατίας, που ερευνάται από την Ευρωπαϊκή εισαγγελία. Αυτή την στιγμή δεν γνωρίζουμε ακόμα, αν υπάρχει οποιοδήποτε πλάνο για ταχεία εισαγωγή φυσικού αερίου που είναι ο πιο σημαντικός τρόπος για άμεση και ουσιαστική μείωση των τιμών ηλεκτρισμού. Θα πρέπει το Κράτος να επιδιώξει άμεση απόκτηση του πλοίου «Προμηθέας» που βρίσκεται στην Κίνα και να ολοκληρώσει τα χερσαία έργα στο Βασιλικό, και σε περίπτωση περαιτέρω καθυστέρησης, να εξεταστούν και εναλλακτικές προτάσεις, με μόνο κριτήριο το κόστος και τον χρόνο έλευσης ΦΑ. Θα πρέπει επίσης να προωθηθεί η έλευση φθηνού φυσικού αερίου από τα δικά μας κοιτάσματα για την ηλεκτροπαραγωγή.
2. Η ταχεία Ένταξη Ανανεώσιμων πηγών στο μείγμα παραγωγής της ΑΗΚ, αποτελεί τον μόνο τρόπο άμεσης μείωσης της χονδρικής τιμής της ΑΗΚ (εκτός από την χρήση φυσικού αερίου), που θα καθορίζει ουσιαστικά και την τιμή στην επικείμενη λειτουργία της ανταγωνιστικής αγοράς. Ο περιορισμός που ουσιαστικά επέβαλε στην ΑΗΚ η ΡΑΕΚ για ένταξη ΑΠΕ στο μείγμα παραγωγής της, με τις ευλογίες και της προηγούμενης Κυβέρνησης, καθώς και η απαγόρευση για σύναψη συμβάσεων με ιδιώτες για αγορά ενέργειας από ΑΠΕ δεν είναι προς το συμφέρον του καταναλωτή και οδήγησε την ΑΗΚ σε μειονεκτική θέση έναντι των ανταγωνιστών της. Σημειώνεται πως και η ΑΗΚ επέδειξε ολιγωρία στο θέμα αυτό.
3. Άμεση προκήρυξη μειοδοτικών διαγωνισμών για αγορά ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, χωρίς αποκλεισμούς, με το όφελος που θα προκύπτει να μεταβιβάζεται απευθείας στους καταναλωτές. Όλες οι χώρες της Ευρώπης έχουν κάνει διαγωνισμούς με εξαιρετικά αποτελέσματα (Πορτογαλία/Ισπανία 1,5 σεντ/KWh, Γερμανία, Ελλάδα και άλλες). Το Υπουργείο Ενέργειας μας, ακολούθησε διαχρονικά ξεκάθαρα λανθασμένη θέση στο ζήτημα αυτό, αφού ο μόνος διαγωνισμός που έκανε με εξαίρετα αποτελέσματα ήταν το Τώρα που έχει ήδη κορεστεί με ΑΠΕ το ηλεκτρικό σύστημα και υπάρχουν αυξημένες περικοπές ΑΠΕ, είναι πιο δύσκολο να γίνουν.
4. Προκήρυξη μειοδοτικών διαγωνισμών, χωρίς αποκλεισμούς, για έργα ΑΠΕ με αποθήκευση καθώς και για έργα αποθήκευσης ενέργειας, για να καταστεί δυνατή η επίτευξη των στόχων της πράσινης μετάβασης για το 2030, 2040 και
5. Συζήτηση είτε για επαναφορά της μείωσης του ΦΠΑ στο λογαριασμό ηλεκτρισμού στο 9%, πολιτική που εφάρμοσαν κατά την διάρκεια της κρίσης και άλλες χώρες στην ΕΕ, είτε χρησιμοποίηση των αυξημένων εσόδων ΦΠΑ λόγω του υπέρμετρου κόστους ηλεκτρισμού, για οικονομική ανακούφιση των καταναλωτών.
6. Απευθείας στήριξη των ευάλωτων καταναλωτών από το Κράτος, για καταπολέμηση της Ενεργειακής φτώχειας και αφαίρεση της σχετικής φορολογίας από τους υπόλοιπους καταναλωτές, επειδή η κοινωνική πολιτική πρέπει να ασκείται απευθείας από το Κράτος.
7. Χρησιμοποίηση του 50% των εσόδων από τις πωλήσεις δικαιωμάτων CO2, για κάλυψη του προϋπολογισμού του Ταμείου ΑΠΕ, το οποίο να μετονομαστεί σε Ταμείο Πράσινης Μετάβασης. Χρησιμοποίηση αυτού του Ταμείου, για στήριξη των έργων αποθήκευσης ενέργειας και αναβάθμισης των δικτύων μεταφοράς και διανομής ηλεκτρισμού, έργων απόλυτα αναγκαίων για επίτευξή της πράσινης μετάβασης.
8. Προτείνεται επίσης η επέκταση και διεύρυνση του προγράμματος εγκαταστάσεων net–metering για κατοικίες (Φωτοβολταϊκά για όλους όπως έχει μετονομαστεί), το οποίο θα πρέπει να έχει προτεραιότητα έναντι των εμπορικών εγκαταστάσεων όταν υπάρχει περιορισμός λόγω αδυναμίας του δικτύου να υποδεχτεί ΑΠΕ, καθώς και η τοποθέτηση φωτοβολταϊκών συστημάτων σε όλα τα δημόσια κτήρια και σχολεία. Άποψη μου που σίγουρα δεν θα είναι δημοφιλής, είναι πως για εγκατάσταση οικιακών ΦΒ με την μέθοδο net – metering, δεν χρειάζεται επιδότηση, αλλά μόνο εξασφάλιση της χρηματοδότησης και σταδιακή αποπληρωμή της. Επιδότηση θα πρέπει να δίνεται σε οικιακά συστήματα ΦΒ με αποθήκευση.
9. Προτείνεται επίσης, η άμεση υιοθέτηση της πολιτικής που εφάρμοσαν πολλά άλλα Κράτη μέλη της ΕΕ για φορολόγηση των ουρανοκατέβατων κερδών που έχουν κάποιες εταιρείες με έργα ΑΠΕ, λόγω της ενεργειακής κρίσης και των ψηλών τιμών των ορυκτών καυσίμων.

Η αυστηρή παρακολούθηση της λειτουργίας της αγοράς όταν ξεκινήσει τους επόμενους μήνες και η παρέμβαση της ΡΑΕΚ και/ή του Κράτους όπου αυτό κρίνεται αναγκαίο προς όφελος των καταναλωτών είναι απόλυτα αναγκαία.

Το αρμόδιο Υπουργείο Ενέργειας ανέφερε επανειλημμένα, πως αναμένει τη λειτουργία της ανταγωνιστικής αγοράς για μείωση των τιμών, αλλά όπως μας έδειξε και η ενεργειακή κρίση στην Ευρώπη αυτό δεν συμβαίνει πάντοτε, ακόμα και εκεί που η αγορά είναι ώριμη. Όπως φάνηκε και στην ΕΕ οι ψηλές τιμές Φυσικού αερίου το 2022, καθόριζαν το οριακό κόστος και με αυτές αμείβονταν και οι ΑΠΕ ενώ έχουν πολύ χαμηλότερο κόστος παραγωγής, με αποτέλεσμα να αποκομίζουν ουρανοκατέβατα κέρδη. Επίσης η ανταγωνιστική αγορά, δεν κατάφερε ακόμα και σε χώρες που άνοιξαν πρώτες την αγορά, να λύσει το θέμα της επάρκειας παραγωγής, οπότε υπήρξε κρατικός παρεμβατισμός για εξασφάλιση της αναγκαίας πρόσθετης ισχύος με διαγωνισμό, που διασφαλίζει σιγουριά στους επενδυτές με τα λεγόμενα ετήσια capacity payments.

Θεωρώ πως είναι φανερή πλέον, η ανάγκη αναθεώρησης του μοντέλου της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας μετά το 2030, προκειμένου να είναι καλύτερα προσαρμοσμένο σε ένα σύστημα, όπου το μεταβλητό κόστος παραγωγής δηλ. βασικά το κόστος καυσίμου επηρεάζει ελάχιστα το μεγαλύτερο μέρος της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας το οποίο αναμένεται ότι μετά το 2030 θα είναι από ΑΠΕ. Παρά την κυριαρχία των ΑΠΕ, θα παραμένει η ανάγκη για συμβατικές μονάδες παραγωγής που θα εξασφαλίζουν τη σταθερότητα και την ασφαλή τροφοδοσία του συστήματος, και ίσως το 2050 να λειτουργούν με υδρογόνο. Θα πρέπει ως Κράτος μέλος της ΕΕ να εξετάσουμε σε βάθος το θέμα των αλλαγών που απαιτούνται στη λειτουργία των αγορών ενέργειας, ώστε να συμβάλουμε ουσιαστικά στην συζήτηση που γίνεται στην ΕΕ.

Ο χρόνος δεν επιτρέπει να αναφερθώ εκτενώς στο πολύ μεγάλο έργο της διασύνδεσης Κύπρου – Κρήτης (Great Sea Interconnector), το οποίο είναι στρατηγικά σημαντικό, γιατί θα τερματίσει την ενεργειακή απομόνωση της Κύπρου. Θα πρέπει να διασφαλιστεί ότι δεν θα υπάρξει αύξηση του κόστους για τους καταναλωτές, αλλά αντίθετα θα πρέπει να υπάρξει όφελος. Παράλληλα είναι σημαντικό να διασφαλιστεί ο ασφαλής εφοδιασμός του Κράτους σε περίπτωση βλάβης του καλωδίου, με την ύπαρξη στο νησί εγκατεστημένης παραγωγικής ισχύος που να καλύπτει την μέγιστη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας. Επίσης θα πρέπει να μπει ένας περιορισμός στο ποσοστό κάλυψης της κατανάλωσης ενέργειας από το καλώδιο, για να αποφευχθεί η δημιουργία ενός μονοπωλίου εισαγωγής ενέργειας.

Τελειώνοντας, πέραν των εισηγήσεων που αναφέρθηκαν πιο πάνω, θα ήθελα να επισημάνω τρία μεγάλης σημασίας ζητήματα, που είναι αποτέλεσμα της απουσίας ολοκληρωμένου ενεργειακού σχεδιασμού από το Κράτος.

• ΕΠΑΡΚΕΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ: Η Κύπρος θα αντιμετωπίσει τα επόμενα χρόνια σοβαρό πρόβλημα επάρκειας παραγωγής και ασφαλούς εφοδιασμού της χώρας. Βασικός λόγος η καθυστέρηση στην έλευση φυσικού αερίου, που είναι απαραίτητο για την λειτουργία των νέων μονάδων παραγωγής της ΑΗΚ και της PEC. Θα απαιτηθούν κρίσιμες αποφάσεις από την ΡΑΕΚ και το Κράτος πολύ σύντομα.
• ΔΥΣΚΟΛΙΑ ΕΠΙΤΕΥΞΗΣ ΣΤΟΧΩΝ ΔΙΕΙΣΔΥΣΗΣ ΑΠΕ ΓΙΑ 2030: Οι μεγάλες αδυναμίες των Δικτύων Μεταφοράς και Διανομής, καθώς και η μεγάλη καθυστέρηση στην εγκατάσταση συστημάτων αποθήκευσης, δυσκολεύουν πολύ την περαιτέρω διείσδυση των Ανανεώσιμων πηγών στο σύστημα και αυξάνουν σημαντικά τις περικοπές την άνοιξη και το φθινόπωρο.
• ΔΥΣΚΟΛΙΑ ΕΠΙΤΕΥΞΗΣ ΣΤΟΧΩΝ ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΩΝ ΕΚΠΟΜΠΩΝ ΡΥΠΩΝ ΓΙΑ 2030: Οι δυσκολίες που υπάρχουν, με αποτέλεσμα τις καθυστερήσεις στην ένταξη των ΑΠΕ στο σύστημα μέχρι το 2030, καθώς και οι απαράδεκτες καθυστερήσεις στην έλευση φυσικού αερίου, αυξάνουν σημαντικά την πιθανότητα να μην επιτευχθεί μέχρι το 2030, ο βασικός πυλώνας της ενεργειακής πολιτικής που είναι η μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.

Είναι βέβαιο πως η μεγάλη Ενεργειακή κρίση του 2021-2022, που για την Κύπρο συνεχίζεται, θα επιφέρει σημαντικές αλλαγές στον τρόπο διαχείρισης των θεμάτων ενέργειας από την ΕΕ, που θα επηρεάσουν όλα τα Κράτη μέλη, με πιο σημαντική κατά την γνώμη μου την ανάγκη αλλαγής του μοντέλου αγοράς παρά τις αντιδράσεις που θα υπάρξουν. Το μείζον είναι να υπάρξουν αλλαγές που θα μειώνουν το κόστος για την οικονομία και τους καταναλωτές αλλά και θα οδηγούν στην επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων, με έμφαση στη δραστική μείωση των εκπομπών θερμοκηπιακών αερίων.

Για να επιτευχθούν τα πιο πάνω, θα πρέπει επιτέλους το Κράτος μας να ετοιμάσει ένα ολοκληρωμένο μακροχρόνιο ενεργειακό σχεδιασμό, που θα αναθεωρείται σε τακτική βάση και θα καλύπτει όλα τα ζητήματα, αλλά ιδιαίτερα την μακροχρόνια στρατηγική για τον δύσκολο τομέα του ηλεκτρισμού.

Ας ελπίσουμε πως στον μακροχρόνιο σχεδιασμό του Κράτους, πέραν των καθαρά ενεργειακών ζητημάτων, θα συμπεριληφθεί και ο πιο σημαντικός πυλώνας για ένα αειφόρο και βιώσιμο μέλλον του νησιού μας, που είναι η φύτευση δέντρων σε όλες τις γυμνές εκτάσεις, τους αστικούς και υπεραστικούς δρόμους, τα σχολεία και όλα τα δημόσια κτήρια.

Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας

30/10/2024